'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Thursday, July 26, 2018

Lehkhabu chhiar hlawkna

By: Kawlngheta Vaiphei


L. Keivom-a chuan, "Lehkhabu hi mihringte hriatna, thiamna, finna luan khawmna, chhia leh ṭha hriatna dîl zau ber a ni," a lo ti thlawt mai nia.

    Mihring nuna thil pawimawh berte zînga pakhat chu lehkhabu chhiar hi a ni âwm e. Lehkhabu chhiar tûr chuan a chhiar tûr kan neih a ngai a. Kan nei lo a nih pawhin Library emaw tal hi chu kan bul hnaiah a awm a tûl âwm e. Mahni sum senga Lehkhabu lei pawh hi a ṭha hrim hrim. Chu chuan lehkhabu mi a ngaihhluttîr ṭhin.
 
    Keini Zofatena ṭawngkam kan hman lar êm êm then khatte chu; 'mi puitling' teh te, 'hmasawn' tih te, 'changkang' tih te hi a ni awm e. Hei pawh hi a nihna takah chuan lehkha chhiar mite ta a ang khawp mai. I nun kaihruai a, mi puitling nih ngei i tum a nih chuan a tam thei ang bera lehkhabu chhiar chu i mamawh hle tihna a ni. Chu i lehkha chhiar chu thu ṭha zawmpui tûr thlang thiam la, chu i lehkha chhiar chuan hun rei lo tê chhungin mi puitlingah a siam thuai ang che. H. Mana chuan, "Lehkhabu awm lohna in chu tukverh nei lo ang hi a ni," a ti a. A thim chhah hle tihna a nih chu! Chu mi letling chiah chuan Rev. Lalnghinglova chuan, " I lehkhabu chhiarin a siam che," a lo ti ve miau mai bawk.
 
    Tun lai khawvêl ṭhang chho mekah mi tam tak chuan lehkhabu chhiar hi a tul tawh lo ni-a hriate pawh kan pung chho hret hret a. Radio. Cinema, Computer, Internet, Email leh Telephone aṭanga kan thu hmuhte hi kan duh tawk hla niin a lang. Mahse ngun taka kan chhut hi a van tul tak em! Kan sawi lan takte khi khawvêl chanchin hriatna kawngah mi pui theitu ṭha tak ni mah se, innghahna tlâk tak tak a ni lo a nia aw; mahni tawka hmasawn leh mi puitlinga min siam thei bertu chu lehkha chhiar tho tho hi a ni asin.
 
    Mi tam zawk ngaihdânah chuan tun hun kan hman mek hi Computer hun a ni tawh a, Lehkhabu pawh hi rei an chhuah tawh loh mai hi an ring hlawm a. Mahse a ni chai lo; a teuh lo mai. Ram changkang leh ram hausa apiangin an chhuah nasa chu a nih zêl hi maw! Kan Zoram-ah ngei pawh khian ni tin chanchinbu pawh a hma aiin a chhuak tam deuh deuh va. Vanglaini" pawh ni tin Copy 40,000 chuang a chhuak asin. Aizawl Post" pawh ni tin Copy 20,000 chuang a chhuak ziah bawk a. Tin, kohhran lam chanchinbu "Kristian Tlângau" pawh 2016 February-ah Copy 36,000 a chhuak a. Hmeichhe lam chhuah "Agape" pawh hi 2015 kum June -ah Copy 42,000 a chhuak tiap mai. Nep lo tak chu a ni. Tin, lehkhabu puitlinga ngaih chin pawh kum khat-ah chawhrualin 180 vêl hi a chhuak ziaha ngaih a ni. Lehkhabu chhiarin mi a siamzia chu kan hre thei mai âwm e. Tihtâwp lam lam a ni lo, a pung deuh deuh chu a nih hi!
 
    Eng hnathawk mi pawh ni la, eng sakhaw be mi pawh ni la, lehkhabu chhiar chu i mamawh tho tho i nun kaihruaitu atân che. Lehkha chhiar ngai lo mi chuan a chheh vêla thil thleng bâk leh dawt bâk sawi tûr a hre ngai meuh lo. Mi chanchin a sawi ve a nih pawhin an tlin lohna lai kha a zawng hram hram a. Mi dang tân mi hnawksak an ni thuai ṭhin. A ngaihdân mâwl mang tak kha a sawhsawn duh ngai lo a. Mi dang hriat thiamna a nei ngai bawk hek lo. A hma lam hun lo kal dân tûr pawh a thlir thiam ṭhin lova, eng lai pawhin buai nuaiin a awm ṭhin. A mi rin zawngte thlekna lam lamah a thle kual vêl mai mai ṭhin a, mahni inrin tawkna a nei ngai hek lo. Lehkha chhiar ngai lo mi chu kohhran rorêl-naah an tel ve a nih pawhin a ngiaungerh pâwlah an ṭang ṭhin a. Kaihhruai pawh an harsa hle ṭhin.
 
    Lehkha chhiar mite ve thung chu an bula awm hi a hahdam ṭhin hle a. Mi tumah chaldelhin an tawng khum ngai lova, sawi awm leh awm loh hi an thliar hrang thiam a. A hun leh a hmun pawh an thlir thiam ṭhin. An nun a hahdam a, mi dangte tân malsawmna an ni hlauh ṭhin. Lehkha chhiar zau mite hi chu kohhranah an inhmang ve a nih pawhin kohhran kut leh ke ber an ni ṭhin a. Khaw khata nu fel, pa fel ti-a kan sawi ṭhinte pawh hi han belchiang han belchiang mah teh lehkha chhiar zau mi hi an lo ni tlangpui nia.
 
    Kan taksa hriselna atân pawh hian lehkha chhiar zau chu a pawimawh ber tho tho a nih hi maw! Khawvêla lehkha chhiar zau ram leh lehkha chhiar ngai lo ram pahnih chauhte hi an nun i han thlir lawk teh ang aw. Khawvêla lehkha chhiar zau berte zinga an sawi ṭhin chu Japan-ho hi an ni a. An dam chen chu chawhrualin kum 73 te an thlen theih laiin, khawvêla lehkha chhiar zau lo rama an sawi ṭhin Aferica chhim lam, mi dumho dam chen chu chawhrualin 35 chauh zu thleng a. Heng aṭang hian lehkha chhiar zau ram leh lehkha chhiarna chang hre lo ram chu ka hre chiang viau thei awm e.
 
    Lehkhabu-in thil a tih theihzia sawi nan, mi fing chungchuang Benjamin Franklin-a chuan, "Suanlung 26 min han pe teh u, he mi hmang hian khawvêl hi ka'n thlak danglam vek teh ang," a ti tiap mai le. Heta suanlung a tih hi khawlha siamna [hawrawp] kha a ni. Communist Pathian ring lo mite hi lehkha ziakin thil a tih theihzia hre chiang bertute an ni awm e. Communist-ho an hel lai khân hmanrua atâna an hman ber chu lehkhabu hi a ni tlat mai. An puithiam chuan Pathian a awm lohzia chu lehkhabu-a siamin a theh darh ta vak mai a. A hlawhtling ngei mai le. Hitler-a’n Juda-ho mi 600,000 suat khawpa German mipuite fuihpawrhtu pawh lehkhabu a ni asin. America bawi chhuah chungchanga tânpuitu ṭha ber pawh "Pu Tawma In" lehkhabu te reuhte zu ni tlat a! Mizoram ngei pawh mi tam tak rammuttîrtu pawh Sangzuala ziak "Sadenmuanga" tih leh J.F.Laldailova lehkhabu lehlin, "Robin Hood" tih lehkhabu kha a ni asin.
 
    Khawvêl-ah hian lehkhabu hi a chhuak tam tial tial mai a. Lehkhabu ṭha leh ṭha lo erawh chu ka thliar thiam a tul ve hle thung ang le. Lehkhabu ṭha kan chhiar tam chuan kan nun mi a siam ṭha a nga, lehkhabu ṭha lo kan chhiar tam ve thung chuan kan nun a hruai sual ve hle thung ang. Lehkha chhiar a hlawkna hi keimahni mi mal hian ka seng tam ber tûr a ni a. A dawt lehah chuan kohhran leh khawtlang hi a ni tûr a ni. Kohhran lama hruaitute hi chuan a tam thei ang bera chhiar hi a ṭha. Kohhran Upa ten lehkha kan chhiar tlem lutuk hi chuan hriatna lamah kan pachhe dâwn tih hi a chiang reng mai. Kan member ten Bible lamah harsatna an neih hunah kan sut kianpui thei lo a nga, kan member ten mi hi an ring thei ngai tawh bawk hek lo vang. Methodist kohhran dintu, John Wesley-a chuan, "Miin lehkha a chhiar peih tawh loh chuan, thuhrilna aṭangin chawl rih mai rawh se," a ti hmiah mai bawk. Thuhriltute pawhin kohhran member-te kan chawm theih nan, lehkha chhiar tam a ngai hle mai. A au ring ring, a kut vei sang sang, Hallelui-ah ring ring kha a ni ber lo a nia aw....
 
    ENG LEHKHABU NGE KAN CHHIAR ANG: Literature lamah chuan keima mi mal bika ka duh zawng chu han sawi ta mai ila, J. Malsawma [Thanpuipa] leh L. Keivom-a kutchhuakte hi ka duh riau mai a. Tin, Dr. Laltluangliana leh R.L.Thanmawia te pawh hi sawi hmaih chi an ni lo. B. Lalthangliana te, Vanneihtluanga te, C. Lalnungchanga te, Mafa-a te, Lalhruaitluanga te, P.L. Liandinga te, James Dokhuma te, J.F. Laldailova te, Rev. Zairema te an va nep lo tak em! L. Keivom-an Zoram a fanna lehkhabu "Zoram khawvêl" te hi a va'n ṭha teh lul em. Thanpuipa'n, Vanglai a ziakte pawh hi! Dr. Laltluangliana lehkhabu "Lehkhabu ramtiam" te, Lalhruaitluangan "Aizawller-ah" tihte pawh hi nep lo tak chu a ni e.
 
    Tin, nunkawng hruaitu atân chuan, L.R. Bawla ziak "Thian Siam Dân" tih te, C.L. Dinga ziak, "Inchhungkuain Kristaah" tih te, V. Sangkhuma ziak, "Nun Pangpar" tih te, L.R. Bawla ziak, Thian Siam Dân phei hi chu ka chhiar chhuak ngun tawh asin aw..ka kham thei lo a ni ber mai a. A ṭha elh tiang a ni ngei ang, an chhu zing tawh e mai. H.K. Bawichhuaka lehkhabu te reuhte "Nun dân" tih phei hi chu a ṭhatzia sawiin a siak love.
 
    Mizo Politics lamah chuan, R. Vanlawma ziak, Ka ram leh kei tih te hi a ropui thlawt mai. A. Thanglura ziak, "Zoram Politics lum let dân" tih te, ama ziak tho, "Mihrang leh sahrang" tih te, Sap ṭawnga lehkhabu ziak, " Ka zin kawng" tihte hi tûru tak chu a ni. Tin sawi hmaih theih maih lo chu, James. Dokhuma ziak, "Chhunga chanchin" te pawh hi maw le.
 
    SAKHAW LAM LEHKHABUAH CHUAN: Lehkhabu zawng zawng zinga ṭha ber chu "Bible" hi a ni awm e. Chumi zawhah chuan Rev. Lalsawma ziak, "Kristian thurin" tih te, Laldintluanga ziak, "Rev. Zairema Theology" tih te, Rev. Dr. Ngurliana lehlin, "John Wesley-a sermon 44 te hi a va'n ṭha tak em! Rev. Saiaithanga ziak, "Kohhran enkawl dân" tih te hi in tinah kawl chi a ni e. Rev. Zokima ziak, "Pathian biak awmzia leh sermon" tih pawh hi thuhriltu zawng zawngte chuan kawl vek chi a ni e. A bu hi a pan hle na a, a thu ken hi a ropui asin aw...Aw le, eng lehkhabu mai pawh hi hriat tum tak maiin han chhiar mah te, chu i lehkhabu chhiar chuan nangmahah hriatna tam tak a pe ngei ang che a nga, hlawkna tam tak i hmu ngei ang. Chuti ni lova, i lehkhabu chhiarin engmah hriatna leh hmasawnna a pe lo che a nih chuan khawvêla mi vanduai tak i ni ve mai a nga, i chhiar peih lo hrim hrim a nih erawh chuan i mâwlzia i la hre lo tihna a ni ngei ang.
 
    LAL ISUA PAWHIN LEHKHA A CHHIAR TAM: Lal Isua leia rawng a bâwl lai khân lehkha chhiar a uar hle a ni tih a chanchin kan chhiar aṭang hian kan hre thei awm e. A sei lenna khua Nazareah Zawlnei Isaia lehkhabu a chhiar thu leh a thusawina ṭhinah "Dân lehkhabuah chuan" emaw? "Zawlnei lehkhabuah chuan" tih emaw hi a hmang zing malh malh hle mai. Diabola thlemna a lo hnial thlakna atâna a hman ber pawh, "Tih ziak a ni," tih hi a ni tlat mai. Heng bung leh changte hi han en lawk mah teh: [Mathaia bung 4:7] [Mathaia bung 19: 7] [Marka bung 9:13] [Luka bung 4:17] [Johana bung 7:19-ah] A dang pawh a la ṭhahnem mai. Heng aṭang hian lehkha a chhiar tamzia chu kan hre thei awm e. Tun lai tawngkam takin sawi dâwn ta ila, Lal Isua hi "Literature mi a ni asin" Keini pawh hi Setânan mi a thlem ve hunah, "Tih ziak a ni," tih hmang hian ka chhang ve thei a ngem le?
 
    Aw le, kan ziak tamin kan sawi thui ta hle mai. Sawi tûr a tam a. Kan sawi seng lo chu a nih ber hi! Engpawhnise, duh tawk dâwn tawh mai ila, he kan chenna khawvêl-ah hian thil hlawk leh thil hlawk lo hi a tam hle mai. Mi tam tak ten thil hlawk an hmuhna ṭhin thenkhat chu, Mi dangte tâna channa emaw? Lungngaihna emaw hi a ni tlângpui âwm e. "Arpuia lungchhia Sanghara lunglawm", tih ang deuh hi a ni ber mai. Lehkhabu chhiar hlawkna erawh hi chu, tu tân mah sunna a thlen lova, tu tân mah lungngaihna a thlen na hek lo! Mi dangte tân malsâwmna a thlen ṭhin zâwk a ni. A va'n hlu tak em! I nun kawng hruaitu atân hian Lehkhabu chhiar aia ṭha hi a awm meuh lo vang. Tu laina mahin thu ṭha, hla ṭha hi an hrilh seng lo vang che. Nangmah ngeiin lehkhabu lei nân sum kha ui lo la, lehkhabu hawh nân sum kha ui hek suh! Lehkhabu i chhiar tam poh leh i nun kha a lo puitling deuh deuh dâwn tihna a lo ni e. "LEHKHABU CHHIAR HLAWKNA"
 
[He thu hi a sei viau na a, khawngaihin lo chhiar chhuak hram ang che aw....]

Lehkhabu rawnte:
 
1. Dr. James. Dokhuma Tawngun hrilh fiahna
2. H. Laldinmawia Literatûre lamtluang
3. J. Malsawma Zozia
4. C.L. Dinga Literatûre leh Hringnun
5. Lalhmingliana Saiawi Thukhawchang bu 6-na
6. Samuel Zaithankhuma Thu leh Hla Aizawl 2002 February
7. J.H. Hmingthangchuanga Ringtute tâna lehkha chhiar Thalai entu 1988
RE Ralte Lehkhabu ṭha leh Ṭhalaite
Print this post

3 comments:

I ngaih dân han thawh ve rawh le....