'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"
Showing posts with label Viewpoint. Show all posts
Showing posts with label Viewpoint. Show all posts

Thursday, May 6, 2021

SIPAITEN THUNEIHNA AN PÂWNG LÂK HNU MYANMAR RAM DINHMUN

By: Tluanga Chhakchhuak

(Economic point of view aṭangin)

Sumdâwnna thil hi mipui laka lak bo theih a nih loh ang bawkin sorkar leh mipui pawh hi dân pângngaiah chuan an inngheng tawn reng ṭhîn a ni.

Febuary ni 1 aṭanga sipaiin mipui sorkar chu tharum nên a paihthlâk aṭângin mipuiten kan hmabak beisei a bo ta tih hi inhrilh pawh ngai lovin an inhre nghâl vek ti ila ka sawi uar lo vang. Beisei a bo tih ai mahin hmabak a ko ti zâwk ila a dik zâwk hial ang.

Tuesday, May 4, 2021

RAM TLUCHHE MÊK MYANMAR

By: Tluanga Chhakchhuak


(Failed State min siamtu mipui hmêlma Rûlputara te vang a ni.)

Ram tluchhia tih hi Sâp ṭawng chuan Failed State an ti a, Myanmar ram pawh hi February ni 1 aṭanga sipaiten mipui sorkar laka thuneihna an pâwng lâk hnu aṭangin chu dinhmun chu a pan mêk a ni. Ram pakhat sorkarin a ram chhûng  thuneihna khai khâwm theihna a hloh chuan ram tluchhia dinhmun chu a ni nghâl mai.

Myanmar Sorkarna chelh tumten dân pângngaia sorkarin kalphunga a neih ṭhîn, Executive, Legislative lam hna tluang taka an thawh theih loh hnuah emaw, chu sorkar chuan khawvêl ram hrang hrang sorkar-te pawmpuina leh hriatpuina a neih loh rual rualin failed state dinhmun chu a thleng ta a ni.

Saturday, May 1, 2021

TÛNLAI KHAWVÊL leh THU NAWI

By: Tka Zote Thankhuma

Tûnlai khawvêl zet zawng hawina lam apiang a buai emaw tih mai tûr a ni ta, eng vânga buai ta nuaih nuaih mai nge a nih, China president Xi Jin Ping vang a ni e, han ti ngawt ila amah Mr. Xi hlei hlei hian mawhpuh tûr a hre hnem teh ang chu. Chemtatrawta thawnthuah kha chuan Kaikuangin mawh a phur te ber awm e, tûnlai buaina erawh a kaikuang ber pawh hriat hleih theih a ni lo ve.

SHINO - MYANMAR GAS PIPELINE ROPUI.

Kan chhiar fo tawh ṭhîn angin, China ram hi ram zaupui mai leh mihring pawh mtd 1500 dâwn lai khawsakna ram a ni a, an ramah khian ni tin Oil barrels 3,775,000 an siak chhuak char char a; mahse, indaihlo hen hen tak an ni. Kum eng nge maw zât liamta ah khân Foreign policy puitham zet mai an dung chhuak rup mai a, heta an budget hi US dlrs trillion 2 a tling an ti, chu chu, tld hlir 2000 tihna a ni, a tam tham lutuk. Hêng pawisa zozai hi khawvêl sorkar rethei zâwk te hnênah Rel kawng sial nân, Thlawhna tumhmun siam nân Motor Kawngpui siam nân leh Lawng chawlh hmun din nân te, an han puktir ta chur chur mai a, sorkar rethei sum mamawh tak tak an lo tam ropui mai si a, an puk ta sup sup mai a ni. 

Friday, April 30, 2021

KHAWI LAMAH NGE I ṬAN VE DÂWN LE?

 By: Kyaw Hla

    Tûn ṭum revolution hi Burmese unaute chuan Dharma leh Adharma (sual leh ṭha) indona a ni an ti a. Chumi avângin theihtâwp chhuahin sual sipai an do a; a zung aṭanga phawia nuai bo an tum a; an nun an thap bawk. Keini tlângmite zîngah pawh theihtâwp chhuaha do kan awm bawk. Mahse, a tam zâwk hi tui lai rapa dingin kan la awm mai mai em ni aw tih mai tûr kan la ni. Sipai thil tih chu sual a ni tih kan hria a; mahse, mi dang do atân kan khek em ni aw tih mai tûr a la ni tlat mai. 

    Mahni dinna pawh tichiang ngam lo, a chak zawk zawk lama ṭang tûr ang hrima râl aṭanga uipui tui lian thlîr mai duh tâwk leh social network tak ngial aṭang pawha mahni theih ang anga aw pawh chhuah tum lo kan la kat nuk bawk. Sual do hun laia lo ngawih mai mai hi Kristianna nên a inmil lo tak zet a; aw chhuah huna ngawih mai mai hi sual ṭawmpuina kawng chi khat a ni tih kan hriat a ṭha. 

Monday, April 26, 2021

MYANMAR CHUNGCHÂNGA ASEAN HOTUTE INHMU KHÂWM KHA

By: Maroa Tahan 

April 25, 2021, Pathianni

𝐃𝐞𝐯𝐞𝐥𝐨𝐩𝐦𝐞𝐧𝐭 𝐌𝐞𝐝𝐢𝐚 

Myanmar ramin buaina a tawh mêk chungchâng ching fela thutlûkna pakhat nei tûrin ASEAN hotute chu Indonesia ram, Jakarta khawpuia ASEAN General Secretary Office-ah nimin Inrinni chawhnu khân an inhmu khâwm a ni. 

ASEAN hotute inhmuh khâwmnaah hian Myanmar sipai lal, Senior General Min Aung Hlaing-a pawh a tel ve. Rorêlnaah hian Myanmar ramah Democracy hmuh leh ngiata lungawi lohna lantîrtute sipaiin tharum thawha a nghaisak ṭhinna chu titâwp a, Daw Aung San Suu Kyi-i telin Politics vânga tângte leh tûn boruaka a man zawng zawngte chhuah zalên tûrin Senior General Min Aung Hlaing-a an nawr rin a ni. 

ASEAN SUMMIT THUCHHUAH BIHCHIANA

By: Tluanga Chhakchhuak

(Federal democracy ram dinna tûr hun khawhraltir tumna thuchhuah mai mai a ni.)

Burma Sipai Council sorkar hotu Sr. General Min Aung Hlaing-a telna nimin (24th April ) chhûn dâr 1:30 pm a nei zawh tâk Indonesia ram Jakarta khawpuia ASEAN SUMMIT-ah chu a bîk takin Myanmar politics ngaihventute bengkhawn a hlawh hle mai.

Myanmar rambuai chungchâng (Myanmar Crisis) sawi ho tûr a nih vângin Mizorama chanchin thar ngaihventute chuan eng thuchhuah tak rawn lek chhuak ang maw tiin News Agencies-te thupuan an bih ngun hle.

Friday, April 9, 2021

CHINA IN MYANMAR RAMAH A INRAWLH NASA HLE

 By: Tluanga Chhakchhuak




(Myanmar Crisis erawh an ram chhûg thil liau liau a ti thung)

China ram hi Zofate chênna ram pahnih India leh Burma te thenawm ram a ni. Ram thenawma Regional Power nei mai a ni lo va, Super Power nei ram lian a ni tih pawh kan hre tel nghâl mai awm e. USA ram ropui tak ngial pawh a el pha ve ta. Kum zabi 21-na hi Chinese Century tiin political writer-ten an sawi ṭhîn.

China ram Politics, Economics leh sipai lama a hma lâkna zawng zawng hi thin phu dup dupin kan thlîr thup tawh mai. Khawvêl hmuhah thil engkim deuhthaw-ah hian China hi thlemtleng te zâwk ang mai a lo inrawlh chhen hi ram hrang hrangte ngaih tiṭha lotu a ni.

Saturday, July 25, 2020

Indopui Pathumna a chhuak thei mai ang em?

By: Joseph Saia
Kan hriat ṭheuh angin thla kalta June ni 15, 2020 Thawhṭan zân khân Ladakh khaw chhak lam Galwan hmunah India leh China sipaite inkârah buaina namên lo a lo chhuak a. He buainaah hian India sipai 20 zetin nunna an chân a, China sipai lam hian sipai eng zât chiah nge an hloh tih chiang taka hriat a ni lo.

He thil thleng avâng hian India leh China inkârah boruak a sosâng chho zêl a, ram pahnih sumdâwnna leh indawrtawnna zawng zawng pawh chhut chat a lo ni ta hial a ni. India leh China hi khawvêla mihring tamna ber ram an ni a, Asia khawmualpuia ram ropui leh thiltithei ber an nih avângin mi thiamte chuan India Sakei, China Rulpui tiin hming lem an phuah nghe nghe a ni. Kum 2010 chho bawr vêl aṭang khân China chuan a ramri zauh zêl tumin South China Sea leh East China Sea-a thliarkâr tam tak chu a sakei sa hauh bur mai a. Hemi chungchângah hian Asia ram ṭhenkhat Philippine, Vietnam leh Malaysia te nên pawh an intithiam lo fo va, an inngur deuh reng mai a ni. China-in South China tuipuia ramri a zauh belh zêl avângin Asia ram hruaitute chuan international law zawm tûrin leh China-ASEAN Code of Conduct for the South China Sea dân bawhchhe lo tûrin an ngên châmchî a. America pawhin South China tuipuia China thiltih dân leh chêt dân chu dân bawhchhiatna lian tak a ni tiin China chu a dem bawk a ni.

Thursday, October 1, 2009

View Point: Iran Nuclear Program III

Embedded video fromCNN Video
Embedded video fromCNN Video

Iran President Mamoud Ahmadinejad -a chuan kar kal ta khan New York khawpuiah UN Assembly a zuk hmang ve a, chuta tanga a rawn haw a tuk September 27 khan Iran Nuclear Program tihtawp mai a nih loh tur thu chu Tehran khawpuiah a sawin a, U.S., leh EU-ten Iran chuanga rinhlehna a neih chuangchangah pawh pawi a this thu a sawi a. U.S. Prsident Obama leh EU hruaitute nena rorelna nei leh turin Iran chuan kawng zau tak a hawng reng a ni tih pawh a sawi bawk.

Hetianga thu a sawi zawh hnu a tuk September 28 khan Iran chuan a missile zinga a lai hawl Shahab-3 leh Sajjil-2 missile-te chu rin loh takin a kapchhuak a, khawvel hruaitute pawh a barakhaih nasa hle a ni. Iran chuan nuclear a neih zinga kap thui thei ber pawh chhin leh tura ruahmanna a neih thu a puang a, Iran Air Force general Hussain Salami-a pawhin, “Iran sipaite chuan indo dan zir tur chi 4 kan nei a, chungte chu a dawt dawtin ka zir zel ang a, kan missile neih zawng zawng pawh a dawt dawtin kan chhin zel dawn a ni,” tih a sawi bawk. U.S. president Obama pawhin Iran Nuclear Program chungchangah Iran-in a ruka nuclear a siam hi International Atomic Energy Agency (IAEA)-te endik a phal hma chu Iran chunga U.S. policy pawh tihdanglam a ni bik dawn lo tiin Iran President Mamoud Ahmadinejad-a thusawi chu a chhang let ve nghal a.

Kar kal tahah khan Iran chuan Holy city of Qom an tih hmun pilril tak maia a ruka uranium tihfaina/siamna khawlpui an neih chu khawvel hriatah a puang a, engvanga puang ta thut nge a ni tih zawhna tam tak a lo chhuak nghal a, a chhan leh vang dik taka hriat ni lo mah se U.S. leh EU intelligent-ten he hmun pilril rak hi an hmuchhuak tawh tih Iran-in a hriat avanga puang ta mai niin mi tam tak chuan an sawi. He site thar hi Iran chuan hming felfai tak a pe mai lova, Iran Foreign Ministry palai thusawi thintu Hasan Qasan Qashqavi-a chuan Fordo tihin report a pe a, Tehran khawpui atanga mel 110-a hla a ni a, Iran Nuclear site Natanz atanga mel 60-a hla a ni bawk. He hmun hi a ruka uranium an siamna a nih avangin security guard pawh tam tak dah a ni a, chumi avang chuan U.S. leh EU intelligent-te pawhin an hre thei mai mai lo a ni.
He hmun hi a rang thei ang bera endik turin U.S. leh EU hruaitute chuan Iran hruaitute an ngen a, Iran nuclear program-a thuneihna sang tak chelhtu Ali Akbar Salehi-a chuan Iran nuclear program chungchangah Iran-in ringt fel tak a neih avangin Iran chuan he program hi zep bo mai a tum ngai lova, IAEA palaite endik pawh Iran chuan a phal ngei dawn a ni tih a sawi bawk.

Kan hnung lawka G20-ten Pittburg-a rorel an neih tum pawh khan U.S. Prsident Obama chuan Iran nuclear program chuangchangah Iran-in a ruka uranium siamna khawl a neih thu fel takin a puang tur a nih tih a lo sawi tawh a, U.S. Secretary of State Hillary Rodham Cliton-i pawhin, “Iran-in a nuclear program chu mi tam tak theihtheihna ralthuam (weapon of mass destruction) atana hman a tum lova, nuclear technology tihhmasawnna atan leh nuclear energy siamchhuahna atan chuahva hman a tum a nih chuan document/evident fel tak a siam thei ngei tur a ni. Tawngkam mai a tawk lova, Iran-in eng thil nge a tih tih hi khawvel mithmuhah a puang ngam tur a ni,” tiin CBS atanga TV interview-naah a sawi bawk. Pi Cliton-in a hmuh dan a sawinaah chaun Iran chunga economic sanction hian famkim lohna leh fel tawk lohna a la nei cheu va, tun aia fel zawk leh zau zawka economic sanction siam tura khawvel hruaituten an ngaihtuahho a tul dawn a ni tih a sawi tel bawk. U.S. Defense General Secretary Robert Gate-a pawhin Iran chunga “zai aw dam dam” tih policy kan hmang zel chung pawha hmasawnna engmah a awm theih si loh chuan “rum tak” policy (hard policy) pawh a tul chuan kan hmang mai dawn a ni tih a sawi bawk.

Tun tuma Iran-in a kahchhuah missile pahnih Shahab 3- leh Sajjil-2 te hian mel 1,200 thleng an kap thlengthei a. Sajjil-2 hian fuel a khal (solid) chauh a hmang a, Shahab-3 erawh chuan fuel a tui leh a khal a hmang kawp ve ve a, chutiang missile chu Qadr-F1 tiin hming an pe a. Nuclear mithiante sawi dan chuan fuel khal chi hian thil a tithei zawk a, a tumna (target) pawh dik takin a kap thlengthei zawk a ni an ti. Media lam atanga report an pek dan chuan Sunday zan atang tawh khan Shahab-1 leh Shahab-2 missile-te chu zankhuain an kapchhauk a, heng Shahub-1 leh Shahub-2 te hian mel 185 atanga mel 435 thleng an kapthei tih a ni. Shahab-1 leh Shahab-2 abakah Fateh, Tondar leh Zelzal missile an tihte pawh chhin vek an ni a, heng missile pathumte hian mel 93 atanga mel 120 thleng an kapthei bawk a ni. Iran Revolutionary Guard top commander Abdulla Araqi-a pawhin, “Iran missile hian Iran tibuaitheitu ram zawng zawng a kapthei tawh a, Israel, Europe ram thenkhat leh Middle East-a U.S. sipaiho awmna zawng zawng pawh a kapthleng thei vek a ni,” tiin Iran chanchinbu Far news agency-ah a sawi a.

Tun tuma Iran-in missile a kahchauh chungchangah Iran chuan demna nasa tak a tawk a, chumi avang chuan Iran foreign ministry palai thusawitu Qashqavi-a chuan, “Tun tuma missile kan kapchhuak leh hi hun rei tak tanga ruahman sa tawh a ni a, kan urinuium silfaina kawlpui avanga inhmuhthiamlohna nen engmah inkungkaihna a awm lo e,” a ti a. Hemi avang hian EU Foreign Policy Chief Javier Solana pawhin, “Iran nuclear plant thar an hmuhchhuah hi UN nuclear agency-ten a rang thei ang bera endik turin Iran-in kawng a hawng tur a ni,” tiin Iran chuangah warning a pe nghal bawk a ni.

Iran chuan tun lam kum 5 hnua nuclear ralthuam nei thei mai tur niin U.S. intelligen-te chuan an chhut a, amaherawhchu Iran hruaitute hian nuclear ralthuam siamchhuah an tum leh tum loh thu erawh chiang taka hriat a la ni lo. Thlirtu tam takte chuan Iran nuclear program hi nuclear ralthuam atana ruahman a ni tiin an chhut a, a chhan leh vang ni bera lang chu Iran president-in khawvel Indopui II laia Juda mi tam tak an that (Holocust) te kha thawnthu ang lek nia a sawi avang te, kum kal ta lama Israel ram te tak te Tuipuisen lama hnawlthlak mai a duh thu a sawi te leh a ruk a rala uranium siamna khawl a din avangte hian (peaceful means/ civilian nuclear energy purpose) tih a sawi fo te pawh an ring thei tawh tak tak lo a ni. Tun tum thil hian Iran chuanga khawvel hruaitute rinhlehna a tizual hle a, Israel phei chuan, “Iran nuclear program hi nuclear ralthuam atana ruahman liau liau a ni,” tiin a pawm nghet hmiah tawh bawk a ni.

Vawin October 1, 2009 hian Turkey-ah Nuclear palaite an inhmukhawm dawn a, Iran chuangah hlawhthlinna an hmu chuang lo a nih chuan Iran chuangah engangin nge kut an thlak dawn tih hriattheih mai a la ni lova, tlem lungawi an tum leh hram hram dawn nge economic sanction khauh zawk an pekbelh leh dawn ? Economic sanction khauh tak pek chu U.S. leh EU hruaituten rem ti ta ni se, Russia hian a amenpui thei ang em? Iran nuclear chuangchangah U.S leh Russia ten policy hrang ve ve hmang ta se la, U.S. leh Russia-te inkarah inhmuhthiamlohna a chhuakthei mai ang em? Israel teh hian Iran nuclear program hi a la tuilian thlir zel dawn nge IAEA leh G6-te policy thlir chuang zelin inbuaisaihna a lo siam zawk dawn? Nge Iran chet hmain a chetkhalh mai zawk dawn? tihte chu thlirtute hriatchak ber an ni.

Friday, September 25, 2009

U.S. Missile Defense System chungchanga President Obama-a policy thar













September 17, Nilaithawhtan khan U.S. President Barack Obama chuan President hlui Bush-a thiltih ropui tak Czech Republic leh Poland leilunga missile defense system a lo siam chu cancel turin a puang a. President Bush-an he missile defense system a lo din chhan ber nia lang chu Iran Nuclear laka invenhim nana tih a ni.Mahse,U.S. in Eastern Europe-a missile defense system a rawn hung chuRussia pawh a lawm lo hle a ni.

President Obama chuan Czche Republic leh Poland-a U.S. missile defense system cancel a nih leh thu a puan hmain Czche leh Polish ram hruaitute hrattir turin U.S. palaite chu Europe-ah a tir hmasa ta a. President Obama chuan UN leh G20-ten September 23-a Economic Summit an neih hma ngeia Russian President Dimitry Medvedev-a nen pawha inhmuh a beisei thu a sawi bawk a.


President Obama-an thu a sawi tum chuan, “Europe khawmualah hian missile defense system tha zawk leh changkang zawk kan dah ang a, chuchuan U.S. chauh ni lovin U.S. thian tha ram dangte leh Nato siapite pawh a humhim thei dawn a ni,” tiin a sawi a. President Obama-an hetianga Bush-a policy a tihdanglam thut chungchangah zawhna tam tak a lo chhuak nghal a, Bush-a missile defense system pawmpuitu Republican-ho chuan, “ President Obama chu Russia laka mi dawtzep a nih hi!,” an ti a, Democrats-ho erawh chuan Obama policy thar chu an welcome hle a, White House Speaker Nancy Pelosi-i phei chuan, “President Obama policy thar hi U.S. tana thil tha zawk a nih avangin thil fing leh ropui zawk a ni,” tiin a fak hle a ni. May thlaa U.S. Intelligence-ten report an peknaah chuan Iran-in nuclear ralthuam a neih theihna tur chuan a tlem berah kum 3 atanga kum 5 vel tal a la tul dawn tih a ni a, chumi avanga President Obama-an Bush-a policy tidanglam ta thut niin mi tam tak chuan an sawi ve thung bawk.

“Tun tuma missile defense system kan thlak turah hi chuan Eastern Europe mai ni lovin Western Europe-te pawh chhanhim thei tura radar system-te leh (sensor) an tih thil engkim hrethei network-te pawh vuah vek a ni ang a, tuifinriat leh khawmualahte pawh awlsam taka huntheih mai tura buaisaih a ni bawk dawn a ni,” tiin September 17 khan Defense Secretary Robert Gate-a leh Vice chairman of the Joint Chiefs of General James Cartright-te chuan Pentagon-ah an sawi a ni. Tunah pawh hian radar system leh sensor network vel chu awmsa vek tawh niin an sawi a, amaherawhchu an tum anga an siam famkim theihna tur chuan a tlem berah kum 10 vel lai a la tul hmel niin an sawi bawk. September 17-a White House thuchhuak sawi dan chuan an siam tur Standard Missile-3 (SM-3) leh network sensor an tihte chu kum 2011-ah an siam fel thei ang a, 2018 chuan an siam zo vek thei bawk ang a, 2020-a an update hnu chuan Europe khawmual pumpui chhanhim  thei tura siam fel a ni dawn a ni. 

Tun tuma President-an Eastern Europe-a U.S. missile defense system policy a thlak danglam chungchangah Russian President Dmitri Medvedev-a chuan a fak hle a, amaherawhchu Iran chungchanga saction dang siam leh chu Moscow-in rem a titheih loh thu a sawi nghal bawk. August thla tantirha NATO Secretary hna rawn chelhtu Mr. Andres Fogh Rasmussen-a pawhin 21th century-a security chungchangah hian kan inhmuhthiamlohna te, kan inrihlehna te tihbo va, lungrual taka hna kan thawhtlan a pawimawh tak zet dawn a, he missile defense system chungchangah pawh hian U.S., NATO leh Russia-te kan thawhho a tul tak zet dawn a ni, tih a sawi bawk. A thusawi chu NATO-a Russian ambassador Dmitry Rogozin-a pawhin amenpui thlap a, leh lam leh lama an sawite hikan bukrualthiam erawh a pawimawh hle dawn a ni tih a sawi tel bawk.

Pentagon sawi dan chuanU.S. in kum 2015 khi chuan missile 40 vel a nei thei tawh ang a,Europe khawmual hmun 2/3-ah a hung bawk dawn a ni. PresidentBush-a hun lai khan Pentagon chuan Czche lehPoland-aU.S. missile defense system siamna atan US$ 5 bilion budget a losiam a, mahse Obama hi chuan chu aia tlem zawk US$ 2.5 billion chuah senga siamtheih a beisei a ni.

Iran nuclear missile Shahab-3 chuan Europe khawmual a kapthei tawh tih hriat a ni a, U.S. Intelligence-ten hetianga Iran nuclear missile kahthui theih lam an chhut dan atanga President Obama-an President Bush-a policy a tihdanglam ta thut niin thlirtu tam tak chuan an sawi a, chuti rual rualin President Obama policy thar chungchangah zawhna tam tam a chhuak a, U.S. in Iran chunga sanction thar a siamtheihna tura Moscow tihlungawi a tumna lek niin mi tam tak chuan an chhut bawk a ni. Hetiang avang hian Russia pawhin President Obama hrilhfiahna chu ihe lova pawm mai chi niin a ring lova, he missile defense system hi Iran laka invenhimna tur a nih si chuan engvangin nge Jordam ram lama hung lova Czche leh Poland leilunga a rawn hun kher ni tiin rinhlelh rukna a nei ve tlat a. Russia chuan Czche leh Poland leilunga U.S. missile defense system a rawn awm chuan Rissia pawhin Iskander missile defense system chu Baltic Tuipuiah emaw dah a lo tul ve ang a, chuvangchuan kan inkarah buaina eng emaw a rawn chhuak nghal bawk ang a, Ukraine, Georgia leh Nato ram zawm puiten President Obama policy chu an rawn amen pui vek ang tih a hlau hle a ni.

President Obama-an U.S. President nihna a chelh tan atang khan Russian President Dmitri Medvedev-a leh Prime Minister Vladimir Putin-a te chuan, “U.S. in Russia nena inlaichinna/inzawmna tha a duh tak tak a nih chuan Russia thiltihna kawng engkimah Washington a rawn inrawlh tur a ni lo. A bik takin President Bush-a missile defense system leh Black Sea lama Nato sipai leh ralthuam inchhek khawm chungchang hi Russia chuan a pawm thei lo a ni,” tih an lo sawi fo tawh a. President Obama pawh hian Office a luah atang khan President Medeved-a hnenah private lehkha tam tak a lo ziah tawh thin a, a lehkha ziah zingah chuan Iran nuclear program tihtawp a nihtheih nana Russia tanpuina a mamawh thu a tel tam tam bawk a ni.

Missile defense system chungchanga President Obama-an policy thar a rawn hmang thut chu Russia President Medvedev-a paw’n,“Hmasawnna rah bi thar a ni e,” tiin a sawi a, amaherawhchu Iran chunga sanction dang siam leh erawhU.S. nena an dinhmun a inan theih loh tur thu a sawi thung a ni. Iran President Mamoud Ahmadinejad-a chuan September 18, Zirtawp khan Hitler-an Juda mi maktaduai 6 lai a that tih kha tak tak a ni thei lo tih a sawi leh avangin Russian hruaitute pawh an lawm lo hle a, Russian Foreign Ministry palai Andrei Nesterenko-a phei chuan, “Iran Predsident-in khawvel Indopui II laia hrehawm tuarte pawh zah lova thu a sawi hi khawvel chuan a pawmpuithei lo a ni,”tiin Iran President chunga a lawmloh thu a sawi ve ngahl a ni.

October 1 hian U.S., Bratain, France, Russia, China, leh Germany-te leh Iran palaite chu Turkey-ah a inhmukhawm ang a, kum 2008-a Geneva rorel atanga Iran a chhuah hnu atanga an thutkhawmleh hmasat ber tum a ni bawk dawn a ni.

October 1 hian khawvel histawri a tidanglam ngei dawn a, President Obama-an Iran chunga sanction dang siamleh a duh avanga Czche leh Poland-a President Bush-a policy tidanglam a, Russia thlem lungawi a tum a nih si chuan a thil tum hian awmzia a nei tak tak thei ang em? Russia hian President Obama policy hi tawmpui thei lovin a beisei hlawhchham ta ni se, Russia lehIran chungah hianU.S. in engang policy nge a hman leh zel dawn? Russia-in Iran chungah sanction siambelh rem a tih thei meau si loh chuan U.S. pawhin Cool war laia an inhmuhthiamlohnate kha a theihnghilh tak tak thei bik ang em? U.S.-in Russia tanpui a dil mek laia Russia-in a amen theih si loh chuan Russia-in World Trade Organization zawm a tum chungchangah U.S. pawhin rem a tithei bik dawn em ni?, tihte hi thlirtute hriatchak ber an nih avangin October 1 hian awmzia a nei thui hle dawn a ni.

Monday, September 14, 2009

Viewpoint- Iran Nuclear Program II















September 11, Zirtawp khan Iran Foreign Minister Manouchehr Mottaki-a chuan world power ram rukte nena October Ni hmasa bera thusawihona nei turin Iran-in rem a tih thu chu Belgium, Brussels atangin world power ram rukte leh European Unions (EU) foreign policy chief Javier Slona-a kaltlangin khawvelah a pung ta a. Amaherawhchu tun tum an thuthona turah hi chuan a bik takin global nuclear disarmament leh Iran-West ramte nena an inhmuhthiamlohnate an sawiho ang a, Iran nuclear program erawh rorel agenda-ah an thun tel dawn nge dawn lo tih hriatchaintheih a la ni lo.

Tuesday, September 8, 2009

Shew Gas avangin Burma ram Shan state Kokang-ah buaina a thleng

Foreign Public Money Funds Burma’s Shew Gas Development
August 29, 2009: Billions of dollars of foreign public funds are to be invested in supporting development of Burma’s offshore gas reserves to feed China.

Sources: Irrawaddy News
Weekly Business Roundup August 22, 2009)
Sources: Bloombarg News

Tun hnai lawk khan South Korea leh India-te chuan Arakan State, Bay of Bengal-a Shew Gas Field Block A1 leh A3 pahnih atanga gas lachhuak turin US $ 5.6 miilion meuh investment an rawn siam a. South Korea company KOGAS-in Shew Gas Field atanga a lakchhuah tur gas cubit meters million 200 chu China chhim thlang lama Yunnan Province-ah a zuarchhawng ang a, hemi project a tihpuitlin nan KOGAS chuan Burma leilung atanga China ram thleng Gas pipeline project lian tak a siam bawk dawn a ni.

KOGAS chuan August thla tawp khan Shew Gas Field atanga gas a lakchhuah nan public fund US $ 300 milions a hman tur thu leh South Korea Industrial Conglomerate Daewoo International ten US$ 1.68 billions an hman tur thu chu official takin an puang a.

Sunday, August 9, 2009

Unfinished Business of Six-Day War

Kum 1948 khan Britist kaihruaina leh UN rorelna chuan Palestine ram chu state pahnihin a thenhrang a, state pakhatah chuan Hitler-a hun laia Juda mi maktaduai 6-te an awm a, a dang state-ah chuan Palestine Arab mite an awm bawk a ni. Arab ram tam zawkte chuan UN rorel dan chu an duh lova, Israel-in zalenna a puan tum pawh khan Israel leh Arab tangrual sipaite chu nasa takin an indo va, chu indona chu The War of Independence tia koh a ni a, Arabic tawng erawh chuan AL Naqba tia koh a ni thung.

Israel-in independence a puan tum khan Israel leh Arab-te chu nasa takin an indo a, Arab-ho an tlawm tak avangin mi tam tak chu chhak leh thlang chhim leh hmarah an tlanchhia a, an In leh Lo te pawh ui em em chungin an tlansan vek a ni. Indonaa Arab-ho an tlawm ta chu zahthlak an tiin an thin a na hle a. Arabs ramte chuan nikhat khata Israel chunga phuba lak chu an tum lian ber a ni. Chu rilru avang chuan Arab hruaitute leh lalte pawh an awm hle hle thei lova, enganga phuba lak tur nge ni ang tih chu an thupui ber a lo ni ta a ni.

Friday, August 7, 2009

The Shew Project












Kum 2000 August thla khan Daewoo International (South Korea) leh Myanmar Oil & Gas Interprise (M.O.G.E)-te chuan Arakan (Rakhing State) tuipui chung atanga oil & gas lakchhuah dan ngaihtuahin remtihna (contract agreement) an siam a. Daewoo-in oil & gas chhuahtheihna hmun hrang hrang a zawn hnu chuan kum 2004 khan A-1 tia hming an pek gas lakchhuahna hmun tha tak mai an hmuchhuah thu an puang a. Thla rei vak lo hnuah chuan a kiang lawkah pawh oil & gas chhuahtheihna hmun zau tak an hmuh belh leh a, chu hmun chu A-3 tiin hming an pe bawk a ni.

Heng hmuna an hmuhchhuah oil & gas zawng zawngte hi US Company-in a chhut a, a vaiin 5.4- 9.1 trillion cubit feet (tfc) a tling a, chhuttu thenkhat erawh chuan he hmun atanga an lakchhuah theih zat tur chu 5.7- 10 trillion cubit feet (tfc) a tlin an ring a ni. Daewoo-in a chhut dan chuan he oil & gas atanga a lakchhuah tur 4.5 - 7.7 cubit feet- chu ram danga a zawrchhuah theih a beisei a ni.

Shew Gas Movement (SGM) ten an chhut dan chuan gas cubit feet mattaduai khata US$ 4.41 billion an hmu thei a nih chuan cubit feet 9.1-ah chuan US$ 40.1 billion an hmu dawn tihna a ni. Heng an sum hmuhchhuah tur zing atang hian sipai sawrkarin kum 20 chhungin US$24 billion a chang ve ang a, kumkhatah US$ 1.2 billion a dawng dawn tihna a ni. Heng an sum hmuhchhuahte atang hian defence budget (Kakuaiyi) atan 40% vel chauh an hmang ang a, a dang zawng chu kawiah nge an hman dawn tih tuma hriat a ni lo.

A hnuaiah hian Shew Project Block A-1 leh Block A-3-a stake holder neitute hming list leh stake holder an neih zat percentage (%) i han thlir the ang u.

Corporate Stake Holders in the Shew Fields:

1. Daewoo International (South Korea based)- 51%
2. Oil and Natural Gas Corporation, ONGC Videsh- (India based)- 17.5%
3. Korean Gas Corporation, KOGAS (South Korea based)– 8.5%
4. Gas Authority of India Limited, GAIL (India based)– 8.5%
5. Myanmar Oil and Gas Enterprise (M.O.G.E) (Burma)- 15%

Daewoo International hian Burma hmun hrang hranga oil & gas a zawn zel theih nan Burma Sipai sawrkar hnenah phalna (Production Sharing Contract, PCS.) a lei tel bawk a, he phalna atana cheng a pek chuah ni lovin Daewoo-in gas a zawrchhuah hunah pawh Production Sharing Contract-a remtihna hming ziahtu, Burma hruaitute hnenah lawmman a hranin a pe tel bawk dawn a ni.

Kum 2008 pawh khan Daewoo, M.O.G.E., leh China National Petroleum Corporation (CNPC)-te chuan remtihna an siam a, chu remtihna kaltlang chuan tunah hian Arakan (Rakhaing State), Kyauk Phyu atangin China ram Kunming thlenga gas pipe line project an buaipui mek a, he pipe line hi km 1,800 a ni ang a, Burma ram chhungah chuan km 990 an zawm dawn a ni. CNPC-in Burma atanga a lei gas-te chu China ram Yunnan Province-ah a zuarchhawng leh dawn a ni.

He mi kum vek hian India atanga Eassar company pawhin Sittew-ah hmun a rawn khuar bawk a, 2008 October atangin khawmual chunga gas lakchhuahna Block- L atang leh tuipui chung atanga lakchhuahna Block-A-1 atangte in gas a lachhuak tan dawn a ni tiin Hindu Business Line chuan a tarlang a ni. Easser leh M.O.G.E.-te chuan 2005 May thla atang tawh khan Block-L leh Block A-1 atanga gas lakchhuak turin remtihna an lo siam daih tawh a, Easser hian Block- L atang leh Block A-1 atangin share holder 100% a nei bawk a ni.

China atanga CNPC-in a pek cheng aiin India atanga GAIL-in a pek cheng tam zawk mah se Burma ram hruaitute chuan China CNPC-a gas hralh chu an thlang ta zawk a, thlirtu tam tak chuan hetianga GAIL a hnawl tak zawkna chhan chu US leh EU-ten Burma ram chunga economic sanction pek an tum pawha UN rorelnaa veto power nei zawk China chuan Burma ram a tan dawn tih an hriat sa vang ni berin an hmu a ni.

The Shew Project A-1 & A-3- a contract agreement siam company hming list-te

1. China Oilfield Service Ltd- China International

He Company neitu chu Nan Hai 2 a ni a, he lawngpui hian tunah A-3 khurah gas a lachhuak mek a, Daewoo chhut dan chuan ni sawmruk chhungin US$ maktaduai ruk (6 million) a thawkchhuak thei a ni.

2. Serica Energy- Canada International

He company neitu chu Galaxy Driller a ni a, kum 2005 atang khan A-1 leh A-3 atangin gas a lachhuak tan a ni. Serica company hian sumdawnna a nei zau hle a, Toronto leh London Stock Exchange-a AIM Market-ah leh Canada-a TSX Venture Exchange-ah pawh “SQZ” tih hmingin a lar hle a ni.

3. Helicoter NZ- New Zealand

He company-a engineer-te hi Daewoo-in ram leilung endik tur leh gas chhuahtheihna hmunte zawng tura a rawih an ni a, heng engineer-te hian Sitttew hotel-ah hmun an khur a, chuta tang chuan Yangon, Sittew leh Shew Field-te fangin an helicopter nen an thlawk kual reng a ni.

4. Swire Pacific Offshore- Singapore/ Hong Kong

He gas laihchhuahna “Pacific Rover” neitu chu John Swire & Sons (HK) Ltd kuthnuaia Swire Pacific Ltd. a ni.

5. Viking Engineering- Singapore/Sweden

He company neitu chu tuifinriat tui chuanga servey siam thin, “Emma” Sweden a ni a, Singapore-in a hawhchhawng hnuin kum 2006 September khan A-1-a thawk turin Daewoo chuan a ruai a ni.

6. Suz Tractebel- Belgium

He company hi India GAIL-in Burma ram atanga North East India dung zawha gas pipe line a zawmtheih nana leilung ram dinhmun endik tura a rawih a ni.

7. Ryder Soctt Co.- US

8. Snamprogetti- Italy

9. Frontier Drilling A/S- Norway

10. Atwood Oceanics Inc- Texas, US

Wednesday, August 5, 2009

Viewpoint- Burma rama Economic Sanction hian engvang nge awmzia a neihtheih loh?

Zofate pawhin hrilhfiah ngai lo khawpa tlangnel tawh Sap thumal kan nei tam ta hle mai a, tun tuma economic sanction tih pawh hi kan tlangnel sa tawh a nih avangin kan hrilhfiah zau tawh lo mai ang a, a tawi thei ang bera sawi chuan, Civil Rights leh Human Rights ngai pawimawh lo leh International dan zawm duh lo ramte chunga hremna pek, ti mai ila kan fiah maiin ka ring.

North Korea leh Iran chunga US leh European Unions (EU) ten economic sanction an pek dante pawh kan hre hle tawh a, tun tumah erawh chuan Burma rama economic sanction kal zel dan tur leh Burma ram tihdanglam nan economic sanction hian awmzia a nei thei tak tak ang ngem tihte kan thlir ho dawn a ni.

Kum 1962 atang khan Burma ram chu sipai sawrkarna hnuaia awpbeh a ni a, sipai sawrkarin international dan a zawm duh loh avangin US leh EU-te chuan kum (10) chung zet economic sanction an pe tawh a, mahse vawin thleng hian Burma ram sawrkar hian international community-te nena thawh hova hmasawnna kawng zawh a tum chuang hauh lo a ni. Burma ram chunga economic sanction pek hian awmzia a neih loh chhan leh vang sawi tur tam tak awm mah se, Fiery Dragon: Moneylenders and Microfinance in Burma tih lehkhabu ziaktu Australia Macquarie University-a economic professor Lean Turnell-a chuan, “Burma ram hian international level-a sawmdawnna a neih tlem em avangin Burma ram chunga economic sanction pek hian Burma economy a tihdanglamtheih em em a rinawm loh a ni,” tiin a sawi.

US leh EU-te chuan Burma rama sumdawnna leh investment siam lo turin ram dangte danbeh tum thin mah se Burma rama natural gas, tlawrthing tha, rangkachak leh lung man to tam tak a awm avangin non-sanction ramte chuan Burma rama thiltha awmte (natural resourse) chu an hamthatna atana hman an tum theuh si a ni.

A bik takin China, Thailand leh Singapore-te hian Burma sipai sawrkar nen sumdawnna thahnem tawk tak an nei a. Burma ram thenawm hnai ber Thailand phei chuan kawng engkimah Burma a rinchhan a, Burma tuifinriat atanga an lakchhuah natural gas leh hydroelectric-te pawh 80% vel lai a lei a, kum 2007 lam pawh khan khawnvartui leh gas maktaduai sanghnih (2,000) chuang man a lei bawk a, chuchuan a ram chhunga electric energy hmanchhuah zat 20% vel a phuhru thei a ni. China pawhin a ram chhunga Burma natural gas a lakluhtheih nan Burma sawrkarah cheng tam tak a pe a, tunah hian Burma tuifinriat thlanglam atanga China ram thlanglam thlenga natural gas lakluhna tur gas pipe line project an buaipui mek a ni.

Sipai sawtkarin khawnvartui leh gas atanga sum a lak luh zat leh a hmanchhuah lehna te chu tuma hriat a ni lova, mithiamte chhut dan chuan heng an cheng hmuh zawng zawng hi Nyi Pya Daw khawpui siamna atan te, Cyber City buatsaihna atan te leh nuclear ralthuam leina atana hman a ni.

Kum 2008 khan ram dang atanga Burma rama khawnvartui leh gas lakchhuahna atana investment an hman zat chu US$ maktaduai (474.3) a ni a, kum 2007-a investment aiin a bin thumin a tam zawk daih a ni. Kum 2006 lam kha chuan Oil and Gas-a foreign investment chu US$ maktaduai za sawmthum leh pali (134) chauh a la ni a. Oil and Gas atana investment siamtute zingah Britain-in US$maktaduai 178 a nei a, investment nei tam ber a ni. A dawttuah India a ni a, a pathumnaah Singapore a ni. Oil and Gas lakchhuahna atana bungrua supply-tute zingah Thailand-in US$maktaduai 16.22, Germany-in US$maktaduai 2.5 a nei a, sangha lama sumdawnnaah North Korea-in US$maktaduai 12 vel investment a nei bawk a, Real Eastate, Tourism, Transportation leh Energy lamah erawh chuan investment thar dang siam a awm hran lo, tiin Ministry of National Project & Development chuan a tarlang a ni.

US leh EU-te chuan Burma ram chunga economic sanction pek a, lung man to an zawrhchhuah theih loh nana ram hruaitute visa pekchhuah loh etc.. tiin dan eng emaw zam teuh mah se tunah pawh hian US based CHEVRON leh France based TOTAL company-te chuan Burma ramah sumdawnna nasa tak an siam a, a chhan chu international community-ten tun anga pressure an pek hmaa remtihna (contract agreement) an lo siam fel tawh vang a ni. France Ministry of Foreign Affairs-a Mr. Bemark Kouchner-a pawhin Burma ram chunga economic sanction pek a nih pawhin Burma tuifianriat chung atanga nitin gas barrel nuai sawm leh pasarih (170,000) lachhuaktu TOTAL Company chunga hremna pek a nih loh tur thu a sawi a, TOTAL thuneitute pawhin 1998 atanga remtihna (contract agreement) siam tawh an nih thu leh contract agreement thar siam leh an nih loh thu chu tanchhan atan an hmang ve tlat a ni.

Burma tuifinriat chunga Yadana Natural Gas Project-ah hian TOTAL, CHEVRON leh the Petroleum Authority of Thailand (PTT) te an tel a, TOTAL hian join venture/share 31% a nei a, investment nei tam ber a ni. TOTAL in CNN-a report a pek dan chuan TOTAL in kum 2008 khan Burma sipai sawrkarah US$ maktaduai (250) chhiah (taxes) a pe a ni. CHEVRON hian engzat chiah nge investment a neih a, tax a pek tih hriat a ni lova, CNN-in phone leh email-a a zawh pawhin CNN chuan chhanletna engmah a dawng lo a ni. Amaherawhchu CHEVRON wedsite-in a tarlan dan chuan, “CHEVRON company atanga thil siamchhuahte atangin Burma mipui tam takten hamthatna leh hmasawnna tam tak an nei a, hlawkna tam tak an seng bawk a ni,” tiin a tarlang thung.

Heng company-te chhiah (taxes) pek dan leh pek zat chiah hi sawitheih mai a ni lova, join venture/share percentage (%) an neih tam leh tlem azirin an pe mai niin a lang. He Yadana Project atanga an lakchhuah natural gas 80% chu Thailand rama zawrchhuah a ni a, he gas hian Thailand rama electric energy hmanchhuah zat 20% vel a tihtlem phah a ni.

EU member zing atanga company thenkhatten Civil Rights leh Human Rights pawisa lo Burma rama investment an siam avangin EU pawhin mite dem leh sawisel a hlawh nasa hle a, mahse heng company-te hian remna leh muanna awm lo mah se gas leh oil awmna ram a nih phawt chuan investment an siam zel dawn tih a chiang a. EU President nihna chelh mek France ram atanga TOTAL-in Burma rama investment a siam avangin TOTAL chuan zawhna tam tak a dawng a, public affair hna chelhtu TOTAL Vice President Jean-Francois Lassalle-a erawh chuan, “Burma ramah hian hnathawh dan tha, sumdawn dan tha leh inawp dan tha inzirtir a, a ram mipuiten dik tak leh hlawk taka hnathawn dan an thiam nana kawng kawhhmuh hi kan tum lian ber chu a ni. Tunah pawh hian kan hnathawktute pawhin hlawkna leh hmasawnna tam tak an nei tawh a, Burma ramah pawh hian Europe khawmuala kan kepen dan ang thova, kepen zel kan tum a ni,” tiin mahni hmaifai nan a sawi ve thung a ni. TOTAL hian Burma ram hmun hrang hrangah damdawi a thlawnin a sem a, zirna lamah pawh tanpuina cheng tam tak a pe bawk a ni. Damdawiin leh fahrah naupangte enkawlna atan pawh tanpuina cheng tam tak a pe bawk a, TOTAL company-in a chhut dan chuan mi singnga (50,000) chuangten TOTAL atangin tanpuina leh hlawkna an dawng a ni.

Kan fiahtheih nan a hnuaiah hian Yadana Natural Gas Project-a investment neite hming list leh join venture/share (%) an neih zat kan tarlang ang a, chhinchhiah tumin i han thlir vang vang teh ang u.

Yadana Project Corporate Partners

1. TOTAL- 31% (France based)
2. CHEVRON- 28% (US based)
3. PTT (Petroleum Authority of Thailand)- 25%
4. .O.G.E (Myanmar Oil M and Gas Enterprise)-15% (En teh, i tuarna ve em! Heivang hi alawm mei a lo kal lo i tih fova, rei tak tak gas la tura Ni sa kara i nghah reng thin ni.)

Kan Burma ram hi natural gas, rangkachak leh lung man to tam em em na ram ni mah se Asia ram zinga ram rethei ber leh hnufual ber a ni a, tun hmaa Asia ram rethei bera kan ngaih Vietnam pawhin tax free a hawng a, investment siam turin ram tam tak a sawm a, tunah chuan Burma ram a khum nasa tawh hle a ni. Mithiamte chhut dan chuan Burma ram population maktaduai 65-te zingah 30% vel chuan nikhatah US$ 1 vel an hlawh thei a, rethei takin an la kahwsa a ni.

Burma ram chunga economic sanction siam hian Burma ram inawp dan a tidanglam dawn lo tih chu hun kal tawh leh kan hun tawn mek atanga thlirin a fiah mai a, economic sanction avanga kan ram hruiatute ni lova, a ram mipuite kan rethei telh telh zawk avang hian thlirtu tam tak chuan economic sanction pek ai mahin Burma ram hruaitute mimal bank accounts kharsak dan ngaihtuah hi thil pawimawh tak zawk niin an hmu.

Burma sipai sawarkar hruaitute chuan khawvel ram hrang hrangah overseas bank account tam tak an nei a, heng an bank accounts kharsak a nih hma chuan economic sanction hian awmzia a neih theih tak tak a rinawm loh a ni. Southeast Asia thlirtu mithiamte zinga non-profit Asia Society atanga Jamie Melzl-a chuan, “Burma ram hruaitute mimal bank accounts kharsak chu thil tha tak ni mah se Burma ram chhunga buaina rapthlak tak a chhuahtheih avangin kan fimkhur a tul hle dawn a ni. Hetianga Burma sipai sawrkar hruaitute mimal bank accounts kharsak kan tum tak tak a nih chuan Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) tanpuina nasa tak kan mamawh ang a, a bik takin Burma ram nena sumdawnna nei nasa ber Thailand leh Singapore-te tanpuina kan mamawh dawn a ni. Burma ram hruaitute chuan ram dang dangah an bank accounts sawn dan ngaihtuah mah se ASEAN member zing atanga a bik taka Thailand leh Singapore-te tanpuina kaltlanga an bank accounts kan khar thei a nih chuan engemaw chen chu thatna leh danglamna pawh a awm ngei a rinawm a ni,” tiin a sawi.

Amaherawhchu Burma ram thenawmthate leh ASEAN ten Burma ram chunga an thinlung put dan dik tak leh thiltih dante hi en ila, sipai sawrkar tihausa thur thurtu chu anmahni hi an ni tlat a, Burma ram chunga economic sanction pek ai mahin Burma ram nena sumdawnna tam tak siam a, Burma ram chhunga thiltha awm (natural resourse) zawng zawng thiarchhuah vek hi an tum a ni tlat a, chuvangchuan Burma ram chunga hian harsh diplomacy aiin soft diplomacy hman an thlang zawk dawn tih chu thil chiang sa a ni.

Heng zawng zawngte hi sipai sawrkarin mipuite hriat lova, a ruka a tih a nih avangin Orange Revolution-ah pawh khan Buddhist monk leh mipui tam tak an thih phah a, a ruka an thiltih zawng zawng hriatchhuah an hlauh avangin Nargis thlipui avanga mangangte tanpui tura lo kal lungpuite pawh kha an lo hnar vek a, hetiang khawpa mipuite mangannate hi khawnvartui leh gas duh avagnin China , Thailand leh India te chuan “pawi” tih thu pawh sawi lovin an ka an hupbet hmiah mai a ni. Chuvangchuan US, EU leh ASEAN-te chuah ni lovin khawvel ram zawng zawngten Burma zalenna atana tan an lak loh phawt chuan Burma ram chunga economic sanction tih fo hian engtikah mah awmzia a neih theih tak tak a rinawm lo a ni.

(NB: He article-ah hian a bik taka economic sanction leh Yadana Project chungchang chauh tarlan a ni a, a sei lutuk ka hlauh avangin Burma-China, Burma-India, Burma-Korea (Daewoo Internation), Burma-Russia-te indawrtawnna, The Shew Project leh ram ri sumdawnna (boarder trade) lam tarlan a ni lo.)

Soures:
Shew Gas Bulletin, June18, 2008, Vol. 3, Issue 4
Shew Gas Bulletin, June 21, 2008
CNN by Paulin Chiou, Hong Kong

Tuesday, August 4, 2009

Burma Nuclear Thuruk

Burma sipai sawrkar chuan kum 5 chhunga nuclear siamna khawl pakhat leh nuclear siam nana hmarua (Plotonium) tihfaina khawl pakhat siam a tum avangin he project atan hian North Korea-in Burma a tanpui mek a ni tih chanchin chu Syney Morning Herald chuan a tarlang a ni.

Burma sipai hruaituten Nuclear siam an tumna hmun hi hriatfiah chiah a la ni lova, mi thenkhat chuan Burma hmar lama Naung Hlain tlangah a rukin an siam tan tawh a ni tiin an sawi a ni. He chanchin rapthlak tak hi khawvel chanchin bu ropui tak taka tarlan vek a ni lova, Australia National University-a research siamtu Desmon Ball- leh chanchin bu mi Phil Torton-a ten Burma sipai kuthnuai atanga Thanland ram ri lam pana tlanchhiate an lo zawh atanga an ziah a ni a, journalist Phil Torton-a chuan he chanchin hi chanchin dik tak nia a hriat avangin BBC-ah a sawi ta a ni.

Saturday, August 1, 2009

Viewpoint: Burma leh North Korea-te indawrtawnna

Burma leh North Korea-ten tun hnaia ralthuam lama indawrtawnna leh Nuclear research lama inzawmtawnna an siam avangin hetiang lama Burma leh North Korea-te inzawmtawnna hi ASEAN ramte tana thil hlawhawm a nihtheih thu chu tum tum Thailand rama South East Asian Prime Minister-ho rorelnaah khan US State Secretary Hillary Rodman Cliton-i chuan a sawi a ni.

July 21 khan Thai Prime Minister Abhisit Vejjajava-a leh Clinton-i te chu Bankok-ah an inhmu a, Cliton-i chuan, “Burma ramin hmasawnna kawng zawh a tum loh avangin Burma ram hruaitute dinhmun tihdanglam tumin tunah hian Burma ram thenawmte nen hna kan thawk tlang mek a ni. Tun hnaia North Korea nena an thiltihte hian ASEAN ramte a nghawr ang bawkin US pawh Burma chungah a thinrim hle a ni,” tiin a sawi a ni. US leh Thailand ramten inzawmna tha an neih avangin Thailand chungah pawh Burma a lawm lo hle a, hmelma ang taka a thenawm hnena thu a sawi chang pawh a tam tawh hle a ni. Burma chuan Thailand atanga US sipaite an rawn luh mai a hlauh avangin inbuatsaihna nasa tak a siam a, an inralring reng bawk a ni.

May 25, Thawhtan Ni khan North Korea chuan a nuclear a chhin leh a, chumi avang chuan UN Security Council-in North Korea chungah sanction thar a siam leh a, North Korea a lungawi loh avangin UN Security Council cho nan a lawngpui chu Burma ramah a kaltir a, he thil avang hian US pawhin Burma leh North Korea-te indawrtawnna chu chik takin a enthla reng a ni.

International community-ten Burma chunga rinhlehna an neih mek laiin Burma sipaiten lei hnuaia an siam thlan ropui tak tak thlalakte pawh khawvel hmuha phochhuah a ni a, sipai hruaitute zinga nihna sang ber 3-na General Sui Man-an North Korea tlawh a tum thute pawh mitin hriat a nih avangin khawvel ram hruaitute pawh Burma chungah an thinrim nasa hle a ni.

Burma leh North Korea indawrtawnna phenah hian Russia leh China te an awm tlat niin thirtu tam tak chuan an sawi a, Burma ram hruaituten Russia ramah kum 2000 atang khan sipai zirlai mi 1000 chuang a thawnchhuak tan tawh a ni. Hetainga Russia-in Burma leh North Korea indawrtawnnaa tanpuina a lo pek zel hi US in engangin nge a rawn tih dawn tih a hriat duh vang niin mi tam tak chuan an thlir bawk a ni.

Wednesday, July 15, 2009

Viewpoint- Iran Nuclear Program

G8 kan tih khawvel ram hausa ber ram riat- Germany, France, Britain, Italy, Russia, United States, Japan leh Canada-te chuan July 8, Nilai tawhtan atanga July 10 thleng khan L’Aquila, Italy-ah rorel an nei a, tun tum meeting-ah chuan South Africa, Mexico India, China leh Brazil te pawh an sawm ve a, an rorel thupui berte chu global warming te, globilaiztion, climate change lam te leh Iran nuclear program chungchangte an ni a, Iran-in tun Septempber thla hmaa a nuclear program a chawlhsan loh a nih chuan tun aia nasa zawka sanction pek a nih tur thu France President Nicholas Sarkozy-a chuan tun tum G8 Summit an neih tum khan a sawi a ni.

Sunday, June 28, 2009

US President Obama Policy Thlirletna







 
View Point (Obama Policy Thlirletna)

US President thlan fel a nih hma kha chuan John McCain-a leh Barack Obama ten ram chhung ram pawnah engang policy nge an hman dawn tih hriat kan chak tlang hle a, a tlangpui chu hriat tawh a nih avangin thai lang tawh lo mai ila. Obama-an President nihna a chelh thlaruk a lo kim meuh chuan a policy-te pawh a fiah deuh deuh niin a lang a, tun tumah hian US ram chhunga a policy a bawihzui dante leh ram pawna a policy tlangpuite kan thlirho leh dawn a ni.
 
Terrorist-ten kum 2001-a World Trade Center an tihchhiah hnu atang khan US chuan immigration lamah theihtawp chhuahin tan a la nasa hle a, US ramri apiangah intelligence service pawh tam tak a dah a ni. Amaherawhchu US ah hian dan lova lut an reh chuang hauh lova, tunah pawh dan lova hnathawk mi tam tak an awm a ni. Bush-a khan eng emaw chen chu ri lo kham ve tawh mah se Obama erawh chuan dan lova hnathawkhote chu dan anga an chungthu rel hmiah hmiah tawh tur a nih thu a sawi a. US Immigration and Customer Enforcement Agency-a John Morton-a phei chuan, “US ram chhunga dan lova hnathawk reng reng chuan karkhatah darkar 40 chuang an thawk ang a, overtime pawh an dawng hek lovang. Tunah hian hengho hi kan man zel tawh ang a, dan angin an chungthu kan rel zel tawh dawn a ni,” a ti.
 
Mexico ramri atanga drug, silai leh pawisa lem rawn lut tam lutuk chungchangah Obama chuan intelligence-te fimkhur turin thu a pe a, he thil bawhzui tur hian White House-a The Office of National Drug Control Policy- te mawhphurna a pe bawk a ni. Obama chuan Intelligence agency-te chu headquarter neia inrelbawl turin leh chuta tanga hmuntina operational organization-te din turin thu a pe bawk.
 
Obama-an a ram chhung policy-a a ngaih pawimawh em em pakhat chu Healthcare Reform hi a ni. Healhcare chungchangah June thla tantirh khan US Congress hmaah US in hriselna tha zawk a mamawhzia sawiin thil man tihtlawm a tul thu te, US- a thil siamchhuah reng reng chu customer-te dun dan ang ngeia quality tha taka siam a tul thute pawh uar takin a sawi.
 
US in hman atang tawha a buaipui ber chu “abortion” hi a ni a, US Presidential Election- ah pawh hei subject hi an debate nasa thei hle a ni. US inawp dan chu federal inawpna a nih avangin state pakhat leh pakhat inawp dan pawh a inang lo deuh theu va, “abortion” an hrilhfiah dan leh pawm dante pawh a inang lo hle a ni. State hnih/khat chuan “abortion” chu state leh local dan nena inmilin pawm mah se mi tam zawkten Baibul nena in mil thei lo thil nia an hmuh tlat avangin vawin thlengin he subject hi an la inhnial chhunzawm zel a ni.
Democrat-ho chuan a tlangpuiin abortion an pawm lova, Obama policy pawh hian abortion chu a pawm lo hle a ni. Dan lo anga abortion siamtute pawh US Justice Department chuan a zawngchhuak mek a, he department hian US hmun hrang hrangah state and local law inforcement agencies hrang hrangte a din ang a, dan lova tualthatna chi hrang hrang pawh an haichhuak zel tawh dawn a ni.
 
George W Bush-a term zawh hma daih atang khan human rights activists-te chuan Cuba thlirkara terrorist-ho dahkhawmna Guantanamo lungin chu khar turin Bush-a kha a ngen nasa hle a, he lungin avang hian US pawh a hmingchhe hle a ni. He lungin hi khar tura thupek tawh ni mah se lungin tangho chungthu rel dan turah US in buaina lian tak a nei a, lungin tangte hi anmahni ram theuhva thawn nge tha anga US lungin chhunga dah tha zawk ang tih chu an buaipui ber a ni. Pesident George W Bush-a hun atang chuahva terrorist lungin tangte chungthu roreltu pawl ( Military Commission) din a ni a, Obama erawh chuan terrorist-te chunga Bush-a policy chu siamthat leh a duh a. Thi ngei tura hrem tuar turte (death penalty)-ho hian ngaihdam dil theihna an nei nge nei lo tih dan fel tak an la siam loh avangin tunah hian dan tlangpui an zan mek a, he dan tlangpui hi zam fel a nih hnu chuan Congress-ah an thehlut ang a, Congress chuan fimkhur takin a lo ngaihtuah dawn a ni. Amaherawhchu kum 2006-a Military Commission an siam hmaa, World Trade Center tichhe tura ruahmanna siamtute leh September 11,2001-a World Trade Center tichhe tura a mawh phurtu chu keima ka ni e, tia inpuangtu Khalid Sheikh Mohanmed-a te erawh chu ngaihdam theih an ni dawn nge dawn lo tih hriat mai theih a ni lo. Military Commission prosecutor-te zinga mi thenkaht chuan heng mite pawh hian ngaihdam dilna chu an siam thei tur a ni an ti a, he boruak hi Obama chuan Congress rorel dan ngaichangin a bawhzui dawn niin a lang.
 
June Ni 4 khan Obama chuan Muslim khawvel a fang a, US leh Muslim khawvelte indawrtawna siamthat tumin Aigupta, Cairo khawpuiah Middle East chunga US policy-te a sawi a. A bik takin Israel leh Palestine-te inkara buaina tireh tur chuan Israel-in Gaza Strip-a building a sak belh zelte chu Israel-in a titawp hmiah tur a ni a ti a, Israel leh US te inkarah pawh inhmuhthiamlohna eng emaw a thleng hial a ni. Kum 1979 atang khan US leh Iran te chuan diplomatic relation an nei tawh lova, mahse Obama hian US leh Muslim khawvelte inzawmna siamthat a tum tlat avangin Iran nena dawhkan chunga thusawiho turin Iran chu a sawm a, Iran in a sawmna a ngai pawimawh lo a nih erawh chuan tun aia nasa zawka economic sanction siam a tum thu pawh a sawilang nghal bawk. Iran chunga Obama policy hi hriatthiam a har deuh avangin Nem Rum tak Policy ti mai ila kan fiah thei mai awm e.
 
June Ni 6 khan Obama chu D-Day 65-na hmang turin France khawpui Colleville-Sur-Mer-ah a thlawk a. A thusawi tum chuan Muslim khawvela EU hruaitute inrawlh turin leh Muslim ramte nena inlaichinna siam turin a ngen bawk a, Turkey- in Europian Union membership a dilna chungchangah erawh France President Nicholas Sarkozy-a nen an inbak nasa hle thung a ni. Turkey-in EU membership a dilna chungchangah France remtihlohna leh EU rama sawarkar department leh zirna sikul thenkahta Muslim hmeichheho lukhuh phal loh chungchang an zawh tum chuan Obama an,” EU member-a Turkey a tel ve chu thil pawimawh tak mai a ni a, President Sarkozy-a erawh chuan ngaihdan danglam tak a nei tlat a nih hi! Turkey chu France thiantha a ni ang a, US thiantha pawh a ni bawk ang a, EU ramte thiantha pawh a ni bawk tur a ni. US in Muslim khawvela remna a zawn ang bawkin France leh EU member-te pawhin mawhphurna lian tak an nei a ni. Muslim ramte pawh khawvel community-a an rawn tel ve kan phalin kan lo welcome ve tur a ni. Muslim kahwvelte nena inrem tak leh lungrual taka kal dun hi kan mawhphurna lian ber a ni tur a ni,” tih a sawi a. President Sarkozy-a pawh chuan Obama policy chu a tlangpuiin a pawm a, Turkey nena inzawmna leh inlaichinna neih chu thil tul tak a ni tih sawi mah se, “ Europe hian ram ri a nei tur a ni a, EU hi khawvela ral muang ber niin ka hria a, chu muanna chu a chhait mai lova, kan vawna kan humhalh tlat theih nan France chuan Turkey dilna hi tunah rih chuan a la amen thei lo cheu chu a ni e,” tih a sawi tel bawk.
 
Ram chhung ram pawna Obama policy chu tha hle in lang mah se Israel leh US te inkara inhmuhthiamlohna leh EU nena an policy inanlohna te hi engangin nge an chinfel dawn tih erawh chu histawri kal zelin a rawn hril ngeiin a rinawm a, Iran, Iraq, North Korea leh Afaganistan ramahte hian Obama hian engang policy nge a hman zel dawn tihte pawh kan la thirho leh dawn ania.

Tuesday, May 26, 2009

US leh Technology Hmasawn Zel Dan

Kan chenna khawvel hmasawn zel dan kan thlirin thil pawimawh tak pahnih inkawp tlat a awm a, chungte chu khawvelin infawmmeisawn tha zawk leh zau zawka a mamawhna leh chu a mamawh tiphuisui tura teknawlawziin hma a sawnchhoh zel dante an ni.

Khawvel mihringten kan mamawh em em chu kawmiunikeisawn tha a ni a, chu kan mamawh em em chu Super Power America chuan hma min hruaiin hlawhtlinna kawng min hawnsak ta a, chu a hlawhtlinna chu khawia innghat nge kan tih chuan kum 230 kal taa zalenna an lo sualchhuahah khan a lo innghat daih a ni. Zalenna lo sualchhuaktute khan US Danpui I-na (First Amendment) ah, " America khua leh tui nihna nei hmeichhia emaw mipa emaw reng reng chuan a ngaihdan leh hmuhdante zalen taka sawichhuahthiehna (right) a nei a, chu a ngaihdan leh hmuhdan chu pawlitik lamah pawh zalen taka hmanchhuahpuitheihna (right) a nei bawk a ni,"tiin an lo ziak.

America chuan mipui a ring a, mimal tinte zalenna khawvela lentir a, mahni rilru leh ngaihtuahna hmanga ekawnawmik din leh sawsial lama an hamthatna tur inhaihawntir chu a pawlisi ropui ber a ni. America mipuitena hmuhdan leh ngaihdan tlanglawn tak an neih chu,"Sawrkar chu a awp mipuite hnuaiah a awm tur a ni," tih hi a ni.Chu ngaihdan tlanglawn tak chu vawiin ni thlenga America tihmasawntu leh khawvela darhzau chak ber pawlitikal aidia a ni.

America in satellites a neih hma daih atang khan President Thomas Jefferson-a chuan, "Kan ram inawpna chu mipuite duhdana innghat a nih a vangin chu chu kan vawn zel atana thil pawimawh ber leh tul ber a ni. Chanchinbu awm lova inawpna nge tha zawk a, inawpna awm lova chanchinbu chauh tha zawk tih hi thlang dawn ila chuan a hnuhnung zawk hi ihe lovin ka thlang nghal chawt ang," a ti. Hetianga infawmmeisawn leh kawmiunikeisawn lama zalenna a awm chhung chuan America hian hma a sawnchho zel ang a, dimawkrisi an kalpui dan pawh hi ramtinah a darhzau zel ang tih a rinawm a ni.

Thomas Jefferson-a khan hetianga infawmmeisawn leh kawmiunikeisawn pawimawhzia a lo hmuh chiang em avangin 1948-a Universal Declaration of Human Right Article 19-na ah pawh, " Mitinin mahni hmuhdan leh ngaihdan zalen taka sawitheihna (right) an nei a, chu (right) chu tuma tihbuaitheih leh khapbehtheih a ni lo. Infawmmeisawn leh aidia an hmuh leh dawn reng reng chu nghet taka vawntheihna dan an nei mai ni lovin midia hmangin an thehdarh thei a, an tan ram ri a awm tur a ni lo,"tiin a lo ziak bawk. Chu zalenna chu humhalh that a tulzia sawiin, kum 1977-a America in zalenna a puan tum khan John Adam-an,"Thang leh tharte u, in zalenna humhalh tlat tur hian engangin nge man kan lo pek tih in hriatchian a, in zalenna hi tha taka in hmanthiam ka beisei. In hmangthiam lo a nih erawh chuan ka thawhrah zatve chuah avang pawh hian vanram ka thlen hunah ka la inchhir dawn a ni," tiin a lo ziak hial a ni.

Abraham Lincoln-an saltang chhuah dar a vuak tum khan mi tam tak chu lawm avangin mittui nen an tap a, London-a hnathawkho phei chuan lawmthu sawina lehkha tam tak an thawn nghe nghe a ni. Chung lehkhate a chhanletnaah chuan,"America khua leh tuite hamthatna leh thiltihtheihna chu ropui tak a ni a, mawphurhna inang theuhva la turin vawiinah hian hnehna an puang a ni. He sawrkar chuanga an din zalenna hi engang fa kova nghet nge a ni a, engang chen nge an vawnnun zel theih dawn tih anmahnia fiahna leh chhinna lian tak a ni,"tiin a lo ziak bawk.

America chu khawvela super power a nih ang bawkin hamthatna pawh a nei lian hle a, mahse chu a hamthatna chu a khua leh tuite tan chuahva hman tum lovin ramtinten hmasawnna kawng an zawh a, beiseina sang zawk nena hna an thawh a, hma an lak zel theihna atana hman a tum tlat a ni.

Teknawlawzi lama hmasawnna chuan telifawn, radio leh telivisawn te chuah ni lovin kawmpiutar, microchips, satellites leh fibar optic lam thleng a rawn hringchhuak a, tunah pawh khawvelin telifawn maktaduai 500 chuang a nei tawh a, America mipuite chauh pawhin nikhat chhungin telifawn inbiakna maktaduai 400 vel an hmang tawh a ni. Tunah hian ram 150 chuangin kawmiunikeisawn satellite an hmang thei tawh a, heng zinga a tam zawk chu America atanga semchhuah leh pekchhuah a ni.

America in khawvel hma a hruai zel dawn a nih chuan a zalenna a humhalh that deuh deuh va, private enterprise system hmanga teknawlawzi lama a hmasawnna hi duh tawk mai lovin tun aia zau zawk leh nasa zawka tan a lak a tul a, investment pawh tun aia tam zawka a neih a tul dawn a ni. Chuvangchuan America hian a Article 19-na The Universal Declaration of Human Right hre renga teknawlawzi lama a hmasawnnate hlanin khawvel hi hruai tum se, khawvela a hmingthatna leh zahawmna pawh mitinte thinlungah a nung reng ang a, faktlak a nihna pawh tun aiin a lo parvulmawi ngeiin a rinawm a ni.