'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Sunday, August 9, 2009

Unfinished Business of Six-Day War

Kum 1948 khan Britist kaihruaina leh UN rorelna chuan Palestine ram chu state pahnihin a thenhrang a, state pakhatah chuan Hitler-a hun laia Juda mi maktaduai 6-te an awm a, a dang state-ah chuan Palestine Arab mite an awm bawk a ni. Arab ram tam zawkte chuan UN rorel dan chu an duh lova, Israel-in zalenna a puan tum pawh khan Israel leh Arab tangrual sipaite chu nasa takin an indo va, chu indona chu The War of Independence tia koh a ni a, Arabic tawng erawh chuan AL Naqba tia koh a ni thung.

Israel-in independence a puan tum khan Israel leh Arab-te chu nasa takin an indo a, Arab-ho an tlawm tak avangin mi tam tak chu chhak leh thlang chhim leh hmarah an tlanchhia a, an In leh Lo te pawh ui em em chungin an tlansan vek a ni. Indonaa Arab-ho an tlawm ta chu zahthlak an tiin an thin a na hle a. Arabs ramte chuan nikhat khata Israel chunga phuba lak chu an tum lian ber a ni. Chu rilru avang chuan Arab hruaitute leh lalte pawh an awm hle hle thei lova, enganga phuba lak tur nge ni ang tih chu an thupui ber a lo ni ta a ni.


Heng dinhmun atang hian politic lama inlungrualna leh tanho dante ngaihtuahin a hnuah chuan Palestine Liberation Organization (PLO) tih chu Aigupta President Gamal Abdel Nasser-a kaltlangin a lo piang ta a, Ahmad Shukeirei-a chu an hruaitu atan an thlang nghal bawk a ni. Aigupta President Nasser-a chuan Soviet hruaitute nena inlaichinna tha zawk siamin Soviet atanga tanpuina sum tam tak a dawng a, ral thuam pawh Soviet-in tam tak a pe bawk a ni. Hetianga hmathatna a neih avang hian Arab hruaitute pawh chawkphurin kum 1948-a an hmingchhiatna chu thai bo va, Israel chunga phuba lak chu tumin kum 1967 tantirh khan indona an buaisaih tan ta a. Nasser-a chuan Soviet chauh rinchhan lovin Syria President Hafez al-Assad-a leh Jordan lal Hussain-a te pawh lamtang atana sawmin Israel ram ri chu a bei tan ta a.

Indo tura Arab lam an chhet hmasat avangin Israel pawh a awm hle hle thei ta bik lova, Israel pa ber David Ben Gurion-a aiawihtu Labour Party-a Prime Minister Levi Eshkol-a pawhin 1967 May thla atang khan indo a nih tur thu chu Israel mipuite hnenah radio atangin a puang ta a. Israel sipaite an zam mai lohna turin Moshe Dayan-a chu Defence Minister atan rang takin a ruat nghal bawk a, indo tur chuan an inbuatsaih mup mup ta a ni.

Aigupta President Nasser-a pawh chuan indo chu pumpelh theih a ni tawh lo tih a hriatchian avangin May 16 khan Britist-France-Israeli ten kum 1956-a an lak Suez Canal-a UN sipai awmte pawh inthiarfihlim vek turin UN hruaitute a ngen a. May 22 khan Israel ten an lawngpui kalkawng atana an hman hmunpui ber Strait of Tiran leh Tuipuisen (The Red Sea) chhak lamte pawh a khar vek nghal a, chu hmunah chuan a sipai nuaikhat, indona motor 1000 leh indona tanks 1000 a chhawp bawk a, May thla tawp chiah khan, “ Arab ramten indo kan hman ta e,” tiin a puang ta a ni.

1967 June 5 khan indo chu tan a ni ta a. Zing lam dar 7 chiah khan Isarel chu a chhe hmasa ta a ni. Israel-in a hmasa bera a tih chu Aigupta thlawhnakirawn (Egypt airfield) boom chhiat vek a ni a, a dawtah chuan an lawng chawlhhmun pawimawh zawng zawng tihchhiah vek a ni. Chhak lam atanga Aigupta tanpui tura lo kal Jordan siapite leh Golan Heights hmuna Syriaan sipaite pawh chawp leh chilhin Israel chuan a lo bei a, Ni rei lo te ah chuan Palestine rama Gaza Strip leh West Bank te a la a, Syria ram ri a Golan Heights te, East Jerusalem te leh Sinai Peninsula te pawh a la bawk a, an airfield-te leh lawngchawlh hmunte a chhiat vek tak avangin June 10 khan Arab-ho chu an tlawm ta der a ni. Israel-in Ni rei lo te a Arab tangrualte a hneh ta chu khawvelin mak a ti a, mi tam tak chuan Israel CIA-te hnathawh dan leh an indo dante (strategy) te chu an chakna ber niin an sawi a ni. Israel-in Sinai Peninsula a lak chu Israel leh Aigupta-ten kum 1979-a remna thuthlung (Israel-Egypt Peace Treaty) an siam tak avangin Israel chuan Aigupta a pekir leh ta a, West Bank erawh chu Israel sipaite kuthnuaiah a awm thung a ni.

Indo a zawh fel hnu chuan kum 19 meuh thenhrana lo awm tawh Judaho hmun thianghlim ber Jerusalem khawipui chu Israelte kutah a awm ta a, an hnam histawria hmun pawimawh em em West Bank pawh tunah chuan Israel-te kuthnuaiah a awm fai ta vek a. Israel chuan Mipui Inawp Dan (Civilian Law) khauh takin a siam nghal a, Golan Heights leh East Jeruslem-a cheng Arab-ten Israel khua leh tui nihna (citizenship) an dil chuan Israel paw’n phal taka pe turin kawng zau takin a hawng nghal bawk a ni. Hetianga Israel-in chawplehchilha mipui inawp dan a siam avang hian UN Security Council chuan Israel a dem nasa hle a. UN Security Council chuan Golan Heights leh East Jerusalem-te chu tuma luahtheih loh ram (“null” and “void”) tiin a dah a, hemi hmuna cheng reng rengte chu dan lo anga ram luahtu (occupied) tiin a puk bawk a ni. Israel leh Arabs te inkara remna a awm beiseiin UN Security Council chuan Danpui 242-ah, “Land for Peace” tiin dan a siam a, Israel ten dan lo anga an luah ramte pawh chhuahsan turin UN Security Council chuan Israel hnenah thu a pe a, mahse vawin thleng hian Israel chuan UN Dan siam chu a zawh duh chuang lo a ni.

Indonaa an lak West Bank-a hmun khuar turin Labour Party sawrkar chuan rang takin thutlukna a siam ta a. West Bank hi kum 1948 khan Jordan kuthnuaiah a awm a, mahse chu chu Britain chauhvin a pawmpui avangin PLO kutah a hlan leh vat a. West Bank-a awmte chu Arab, Palestine mite leh kum 1948 Arab-Israel indo tuma refugee-te an ni deuh ber. Kum 1967 Niruk Indona hnuah erawh chuan West Bank chu Israel sipaiten an awp ta a, kum 1993 thleng khan Israel sipaite enkawlna hnuaiah a awm a ni. Israel ten PLO atanga ngenna lehkha an lo pawmpui hnu erawh chuan Palestine mipui tamna khuate erawh chu Israel-in Palestine Authority (PA) te kutah thuneihna leh rorelna a hlan ta a, Israel sipaite chuan hmun tlem chuah an awp ta a ni. Palestine helhoten Israel an beih thin avangin Israel pawhin a sipai tam tak a dah belh zel bawk a, tunah hian Israel leh West Bank inthenna kulh bang sang tak an siam mek a ni.

Gaza Strip erawh chu Aigupta nena ram ri a ni thung a, kum 1948 atanga 1967 thleng khan Aigupta kuthnuiah a awm a, kum 1967 atanga 2005 thleng khan Israel siapite kuthnuaaiah a awm bawk a. Kum 2005 khan Israel chuan Israel’s Unilateral Disengagement Plan dan a siam a, chu dan avang chuan Israel-in Gaza hmuna mipuite leh a sipai zawng zawngte a sawn vek a, mahse Gaza airspace leh lawng luh/chhuahna tuipuite erawh Israel kuthnuaiah a awm vek tho a ni. Gaza ram ri chungchangah Israel, European Unions (EU), Palestine Authority (PA), te leh Aigupta ten inremna thuthlung an siam a, EU chuan englai pawhin a enthla reng a ni.

Kum 2006 June thla khan Hamas Movement ten hnenna an rawn chan tak avangin ram ri chuangchangah buaina nasa tak a chhuah leh a, Israel leh EU ten Hamas Movement an pawmpui loh avangin EU ten Israel kaltlanga kumtin tanpuina sum an pek thinte pawh Israel-in a chelhbet hmiah a, khawnvartui, gas leh electric a pek thinte pawh Israel-in a titawp hmiah bawk a, ram ri kaltlangnate lama a khar vek avangin Palestine refugee-te pawh nitin an pung zel a ni. Arab-ho thinrim chuan Khartoum-a Arab hruaitute rorelnaah Israel nena inremna thuthlung siam lo turin thu pawhchatna an siam ve nghal ta a. Khartoum rorela an dan siam pawimawh em em te chu:-

1) Israel ram din a nih thu pawmpui loh
2) Israel nena inremna thuthlung siam loh
3) Israel nena inbiak loh te an ni.

Israel-in Arab leilunga a ram a din avangin heng leilungte hi Arab-te hnena a pekkkir leh hma chuan Israel-in buiana rapthlak tak a hmachhawn zel dawn a ni tih chu Israel pa ber David Ben Gurion-a pawh khan a lo hmu lawk sa vek a, a hnua Prime Minister hna rawn chelh leh tur Ariel Sharon-a te, Ehud Barak-a te leh Ehud Olmert-a te paw’n heng buiana hi an pumpelh dawn lo tih pawh a lo hmutlang sa vek a ni.

Israel-in a chakna hmanga a ram dinin hnehna la mah se la, thlirtu tam takte thinlunga zawhna lian tak chu, “Israel-te hnehna hian Israel leh Arab-ho inkarah remna a thlen tak tak thei ang em?” tih hi a ni. Israel-in Arab leilung chunga a ram a din avangin vawiin thleng hian Israel leh Arab-te inkarah remna tak tak a la awm thei chuang lova, Israel-ten an ram an din avanga lawmna mittui nen hnehna hla mawi an rem laiin an ram chhuhsak Palestine mipuite erawh lungngaihna mittui nen an kun tlawk tlawk thung a ni. Israel-in hetianga Palestine mipuite mittui tlakna a siam avang hian Israel ngei pawhin vawin thleng hian buaina leh harsatna a tawk mek zel a, kum 1987-ah indona a thleng a, kum 1990s-ah Israel hmun hrang hrangah boom a puak bawk a, kum 2000-a Camp David rorelna pawh khan kum 2008-a buiana tihtawp an tum target chu an thleng thei ta chuang lo a ni.

Israel leh Palestian-te inkara buaina chu vawiin thlenga khawvel hruiatute tiluhaitu ber a la ni a, inremna tura thusawihote pawh vawi tam tak an hmang tawh a, mahse vawiin thleng hian inremna chu an la nei thei chuang lo a ni. Israel leh Palestine-te buaina bul ber chu engnge ni ta a, enganga thulai rem tur nge ni ta ang tih pawh UN hruaitute leh histawrian mithiamten vawi duai lo an ngaihtuah tawh a. Middle East chanchin chhuitute leh thlirtu tam takte chuan Israel leh Palestine-te inkara buaina bul ber nia an hmuh chu kum 40 chuang liam ta a an buaina bawk kha a ni a, he thubuai chinfel a nih hma chu vawiina Middle East buaina pawh hi chinfel theih a ni dawn lo tih chu an thutlukna a ni. Noble Peace Prize dawngtu (Israel mi) Elie Wiesel-a pawh khan, “Israel leh Palestian-ten kan ram kan din ve ve a, lungrual taka kan khawsak theih phawt chuan chu chu kan inkara buaina sukiangtu tur a ni dawn tih chu Israel leh Palestine-te hian kan hrechiang ve ve a ni, tiin a hriatrengna lehkhabuah a ziak a ni.

Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....