'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Tuesday, July 2, 2013

Mother Teresa-i chanchin

By: Joseph Saia

“I know God will not give me anything I can’t handle. I do not pray for success, I ask for faithfulness.” (Mother Teresa)

PIAN LEH MÛRNA:

Catholic hmeichhe missionary ropui ber leh khawvêl mi zawng zawngtena an ngaihsan ber, ‘Riangvai leh Fahrahte Nu’ tia an koh ṭhîn Mother Teresa-i hi kum 1910, August ni 26 khân Macedonia ram Skopje-ah a lo piang a, a pian a tûk maiah baptisma a chang nghâl a ni. (Macedonia hi tûn hma chuan Ottoman Empire tia koh a ni ṭhîn a, tûnah chuan Republic of Macedonia tia koh a ni tawh.) Teresa-i hian pianpui unau pahnih a nei a, ani hi an unau zînga a naupang ber a ni a, a û hmeichhia chu Aga-i a ni a, a û mipa zâwk chu Lazar-a a ni. August ni 27, 1910-ah baptisma a chang a. A naupan lai chuan Agnes Gonxha Bojaxhiu tiin an ko ṭhîn a, kum 18 a nih thlengin a hming lam tawi ‘Agnes’ tia koh a ni. Catholic chhûngkua aṭanga lo zi chhuak niin kohhran leh khawtlângah pawh mi ṭangkai tak a ni. 

A nu leh pate chu Albanian thlah an ni a. A pa Nikola Bojaxhiu-a chu damdawi leh thil dang dang zuara sumdâwng ṭhîn leh in sakna (construction) lama contractor hna thawk ṭhîn a ni a. Sumdâwnna bâkah politics lamah pawh a inhnamhnawih thûk hle a, Albanian zalênna sualtute zîngah pawh a phusa ber pâwl a ni nghe nghe. A nu Drana Bojaxhiu-i erawh chu sakhaw rawngbâwlna kawnga mi inpe zo tak a ni a, ṭawngṭai leh thilpêk lamah pawh mi ṭhahnemngai leh entawn tlâk tak a ni bawk. 


A PAIN A BORALSAN:

Kum 1919-ah a pain a thisan a. Chutih lai chuan Agnes-i chu kum 8 mi chauh a la ni a. A pa Nikola-a chu nat lâwkna êm êm pawh awm lova thi a nih avângin a thih dân leh a thih chhan chhuitute pawhin eng vânga thi ta thut nge a nih tih an hre chhuak thei lo va. Mi ṭhenkhat chuan politics lama a inhnamhnawih avângin a hmêlmaten tûrin an hrai hlum a nih an ring a. Chutianga a pain a boralsan thut avâng chuan Agnes-i pawhin a nu chauh chu a rinchhan ber leh belh tûr a neih chhun a lo ni ta a. A nu chu sakhaw mi ṭha, mi invawng fel leh mi khawngaih thei tak, thilpêk lama mi vophal tak a ni a. A fanu Agnes-i pawh amah ang bawka mi dangte ṭanpuia thilpêk hmanga rawngbâwl zêl tûrin a beisei hle ṭhîn a. Chutiang ti thei tûra enkawl leh kaihhruai chu a tum tlat a ni.

Chhûngkaw hausa tak ni lo mah se, Agnes-i nu chu rilru zau leh mi rethei khawngaih thei tak a ni a. Ni khat chu an khuaa mi rethei zawng zawng chaw ei tûrin a sâwm a. Chumi ṭum chuan a nuin a fanu Agnes-i hnênah, “Ka fanu, hêng mi retheihote hi i hmangaih lova i eitîr phal lo a nih chuan nang pawhin chaw bar khat pawh i bar tûr a ni lo,” tiin chûng miretheiho hmaah chuan fuihna thu ṭha tak a hrilh a. Agnes-i pawh chuan, “A nih leh ka nu, hêng mite hi tute nge an nih?” tiin mak ti takin a zawt ta phawng mai a. A nu chuan, “Mi ṭhenkhat chu kan chhûngkhat lainate an ni a. Ṭhenkhat erawh hi chu an ni lem lo; amaherawhchu, kan mite vek an ni,” tiin a chhâng a ni.

RAWNGBÂWL TÛRA KOHNA:

Naupang tê a nih laiin an khuaa Roman Catholic sikul-ah zirna bul a ṭan a. Tlêma hma a sawn deuh hnu chuan sawrkâr sikul-ah a kal leh a. Chutih lai chuan Agnes-i chu sikul naupang zai pâwl ‘Sacred Heart Choir’-ah te a tel ve ṭhîn a. Ṭum khat pawh zai pâwlah a tel ve a. Chumi ṭum chuan Agnes-i chu a ṭhiante zînga aw fiak ṭha ber niin naupang zai thiam tak a ni tih hriat a lo ni ta a, chmi hnu chuan zai tûra sâwmna te pawh a dawng ve ta zauh zauh a ni. A lawina kohhran chuan Vitina-Letnice khuaa ṭawngṭaina hmun thianghlim Black Madonna-ah ṭawngṭai hona kum tin an hmang ziah a. Agnes-i pawhin chu hmuna kal chu a châk ṭhîn hle a. Kum 12 a nihin chu hmunah chuan ṭawngṭai tûrin a kal ve a. Thinlung leh tihtakzet a ṭawngṭai lai chuan    Pathian kohna mak tak a dawng a. Tichuan kum 1928, August 15 khân a nun pum hlâna Pathian rawngbâwl tûrin a intiam ta hial a ni.  

Kum 1928-ah chuan Agnes-i pawh tleirâwl kum 18 lai a lo ni ve ta a. An khua chhuahsanin Ireland khawpui Dublin-ah a kal a. The Institute of the Blessed Virgin Mary enkawlna hnuaia ‘Sisters of Loreto’ an tih sakhaw rawngbâwl tûra inserh hrang hmeichhe puithiam sikul-ah a inziak lût nghâl a. He zirna sikula a inziah luh hnu hian a nu leh a unau dangte tu mah a hmu leh ngai tawh lo a ni. October ni 12, 1928 khân Agnes-i chu mi thianghlim ‘Therese de Lisieux’ hming chawiin ‘Sister Teresa’ tiin hming thar an thlâksak a, chumi hnu chuan Sister Teresa tiin an ko zêl tawh a ni.   

Hmeichhe puithiam sikul-ah chuan thla ruk chhûng zet ngawrh takin Sâp ṭawng a zir a, taima tak leh tihtakzeta a zir avângin hma a sawn chak hle a ni. He hmuna lehkha a zir lai hian India rama sikul kalna neilo mi rethei naupangho lehkha zirtîr chu a rilruah a lian hle a. India rama a kal theihna tûrin Pathian hnênah a dîl ṭhîn a. Kum khat hnuah chuan a ṭawngṭai chhânna a hmu ta a. Tichuan, kum 1929, January ni 6-ah India ram a lo thleng a. Himalayan tlâng dunga khaw pakhat Darjeeling-ah awmhmun bengbelin rawngbâwlna a ṭan a. Hun rei lo tê chhûngin Bengali ṭawng a thiam ṭeuh hman a ni. 

RAWNGBÂWL TÛRA PATHIAN HMAA INTIAMNA:

He hmuna a awm lai hian a nu thusawi leh fuihna ṭawngkamte chu a rilruah fiah takin a lo lang a. Chutianga a nu ṭawngkam leh rawngbâwlnate a hriatreng ṭhîn avâng chuan Teresa-i pawhin dam chhûng rawngbâwl tûra inserh hrang, mi thianghlim nih duhna rilru lian tak a lo nei ve ta a. Tichuan, kum 1931, May 25 khân Sisters of Loreto dân angin mi thianghlim ni tûra inserh hranna thutiam hmasa ‘First Profession of Vows’ a tiam a. Hetianga mi thianghlim ni tûra Pathian hmaa an inserh hrannaah hian intiamna pali siam a ni ṭhîn a. Chûngte chu:

1. Retheih ka inhuam tûr a ni. (Retheihna)
2. Ka thianghlim reng tûr a ni. (Thianghlimna)
3. Thu ka awih fo tûr a ni. (Thuawihna)
4. Mi rethei leh chanhaite tân ka theihna zawng zawng hmangin rawng ka bâwl ang a, an tân ka inpumpêk tûr a ni. (Inpumpêkna/inhlânna)


Mi thianghlim ni tûra Pathian hmaa inserh hranna thutiam a tiam hnu lawk hian Calcutta khaw chhak lama Entally an tih hmuna Loreto Sister-ten hmeichhe tâna a bîka an din, St. Mary’s Bengali Medium Sikul-a zirtîrtu hna thawk tûra tih a ni a. He sikulah hian Geography leh History subject a zirtîr ṭhîn a. Amah pawhin Bengali leh Hindi ṭawngte a zir belh zêl bawk a. Kâr lovah an ṭawngte chu mahni pianpui ṭawng tluk zetin a thiam nal ta êm êm mai a ni.

Teresa-i chuan mi thianghlim ni tûra Pathian hmaa intiamna nghet (Solemn Vows/Final Profession Vows) chu kum 1937, May 24 khân a tiam leh a. Hemi ṭum hian Loreto-in an tih ṭhîn dân angin ‘Mother’ tih hming thar pêk a ni a, chuta ṭang chuan khawvêlin a hriat lâr ‘Mother Teresa’ tih hming chu a lo pu hlen ta a ni.

Kum 1943 khân Bengal ram pumah ṭâmpui mitthi a thleng a. Mi tam tak chu ei tûr neih loh vânga rilṭâmin an thi a. Chu achapah hmun tin maiah natna hri hlauhawm pui pui a lêng chiam a. Hri lêng avâng chuan mi tam takin nunna an chan a. Chutianga buaina leh harsatna thlipuiin Bengal ram a nuai mêk lai chuan kum 1946 khân Hindu leh Muslim inkârah buaina namen lo a lo chhuak bawk a. Chûng boruak inlumlet vêl chuan buaina a tipunlun nasa hle a. Ṭâmpui mitthi avânga ei tûr neilote leh indona avânga in leh lo chan, mi harsa leh mangang tak takte ṭanpui a, chhawmdâwl tûrin Mother Teresa-i chuan thutlûkna nghet tak a siam a, A ṭawngṭai ziahna lehkhabuah pawh, “Aw Lalpa, hêng mi rethei chanhaite hi I hnêna ka rawn hruai thlen theih nân chakna min pe la, an tân êng min nihtîr ang che,” tiin a ziak nghe nghe a ni.

St. Mary’s Bengli Medium sikul-ah hian kum 12 chuang zet zirtîrtu hna a thawk a. Taima tak leh ṭhahnemngai taka naupangte a zirtîr ṭhîn avângin kum 1944-ah khân headmistress/principal nihna a rawn chelh chho a, kum 1948 thleng khân chu hna chu rinawm takin a thawk chhunzawm ta zêl a ni. Zirtîrtu hna thawh chu a nuam tih ber a nih avângin amah pawh a phurin a tui êm êm mai a. Kum tam tak zirtîrtu hna a thawh chhung hian Calcutta khawpui daifêma mi rethei leh chhuanchhamte chu a theih ang angin a ṭanpui zêl a, amah pawh a hlimin a lâwm hle a ni. 

RAWNGBÂWL TÛRA KOH VAWI HNIHNA:

Mother Teresa-i chuan a rilru zawng zawng leh a theihna zawng zawng hmangin kum tam tak zirtirtu hna a lo thawk tawh a.  Chutianga hah tak leh rim taka hna a thawh avâng chuan a taksa leh a hrisêlna pawhin a tuar hle a. Chu vang chuan zirtirtu hna bânsan a, chawlh hahdam ṭûl niin a hria a. Tichuan, kum 1946, September ni 10 khân a thawhna St. Mary’s English Medium sikul chu chhuahsanin hahchawl tûrin a lo khawsak tawhna Darjeeling lam chu a pan ta a. Calcutta aṭanga Himalayan tlâng dung zawha rêla a chuan lai chuan a hun puma mi rethei chanhai leh riangvaite ṭanpui tûra ‘kohna’ mak tak a dawng a. Chu chu Pathian kohna ngei a ni tih a hriat avângin chu kohna chu, ‘Chhûngril kohna’ (Call within a Call) tiin a sawi hial a ni. Chu kohna aw chuan a hnênah tihian a sawi a, “Teresa, India ramah hian mi rethei chanhai leh riangvai te, hmangaihtu leh lainatu neilo te, naupang damlo enkawl ngai leh chhawmdâwl ngai mi tam tak an awm a. Chûng mite chuan hmangaihtu leh lainatu an mamawh a. Chûng mite hnêna rawngbâwl tûr chuan nangmah anga hmangaihna leh lainatnaa khat, rawngbâwlna tûra mi inserh hrang leh impumpêk ngam hi ka mamawh a ni. Nang chu mi sual, mi chak lo leh derdep tak i ni tih ka hria. Mahse, i chak lohna chu ka ropuina tihlanna atân ka hmang duh a ni. Ka thu hi i hnâwl ngam dâwn em?” tiin.

Chu kohna aw chu Lal Isua kohna ngei a ni tih hre mah se, Teresa-i chuan thuawih tûra thuthlunna a lo siam tawh avângin hotute hriattir lova ama thu maia a rawngbâwlna hmun Loreto Sisters chhuahsan chu a duh lo va. Mahse, kohna aw a hriat chu haider theih a nih loh avângin a tâwpah chuan an hotute hnênah Loreto Sisters chhuahsan tûrin dîlna a theh lût ta ringawt a. Kum khat lai a liam hnu kum 1948 Januaury-ah Local Arch Bishop Ferdinand Pertier-a hnên aṭangin remtihna a hmu ta hlauh mai a. Kum 1948 August thla aṭang chuan India hmeichhiate inthuamna silhfên tlânglawn ber ‘Sari’ an tih puan vâr, a tlâng rawng dumpawla ṭial inbelin a thawhna hmasa Loreto Sisters chu a chhuahsan ta a. Chumi hnu chuan Calcutta khawpui daifema mi rethei vêng (slum)-ah rawngbâwlna a ṭan nghâl a, Lal Isua kohna chhâng tûrin beiseina nên hma lam a pan ta zêl a ni. (‘Sari’ hi Indian hmeichhiate inbel ṭhîn tualtah puanbah a ni a, ani bah ṭhîn hi chu rawng var, a tlângah sin tea a pawla ṭial a ni. Sari hi mipui hmaa a bah ṭhîn a ni a, a dam chhûng zawngin he thuam hi a hmang a ni.)

THE MISSIONARY OF CHARITY DIN A NI TA:

Kum 1948 aṭang chuan Loreto Sisters hmuna an tih ṭhîn dante chu zawi zawiin a bansan a. Indian rama kum rei tak a khawsak tawh avângin Indian khua leh tui nihna (citizenship) pawh awlsam takin a nei fel der ta mai a. India ram mi nihna a neih fel hnu chuan Patna khawpuia Holy Family Hospital-ah thla ruk chhûng zet damdawi leh hliam enkawl dân a zir a. Damdawi lam zirna a zawh fel hnu chuan Calcutta khawpui daifêma mi rethei, tu ma ngaihsak loh, saruak leh rilṭâma thi mai tûrte hnêna rawngbâwlna chu amahin a ṭan ta a ni.

Mother Teresa-i chuan Calcutta khaw daifêma Motijhil an tih hmunah chuan mi rethei chanhai, sikul kalna tûr pawh nei ve lo naupangte tân sikul a sa ta a. Hetianga rawng a bâwl lai hian thlêmna nasa tak a tâwk a, harsatna leh manganna, rinhlelhna leh hlauhna te chuan a nun an tibuai nasa hle a ni. Chutianga manganna leh buaina thlipuiten a nuai lai chuan a nun hlui nuam tak chu ngaiin a lo thawh tawhna hmun St. Mary English Medium Sikul lama kîr leh mai te pawh a rilrûk rûm rûm a. A nuna buaina lo thleng zawng zawng chu a chhinchhiahna lehkhabuah tihian a ziak a. “Lalpa chuan harsatna tuar chunga Kros ka put a duh a. Vawiinah hian zirtîrna ṭha tak ka dawng a ni. Mi retheite harsatna hi eng ang chiah nge maw a nih tih ngaihtuah chung zêla chawlhna tûr hmun zawnga ka vahvaih lai chuan ka kut leh ke te hi an nâ zo va. Mi retheite rilru leh taksa pawh keimah ang hian ei tûr leh chawlhna hmun tûr zawngin an vakvai ve dâwn a ni tihte ka ngaihtuah zêl a. Chutianga ka beidawn êm êm lai chuan nuam taka ka lo awm tawhna Loreto Sisters rawngbâwlna lam pana haw ka châk êm êm a, ka rilru pawh a mangang hle a ni”, tiin.

Kum 1949 khân St. Mary English Medium Sikul-a a thawh laia a sikul naupang 12 leh zirtîrtu hna a thawhpuiten Mother Teresa-i rawngbâwlna an rawn ṭawiâwm a. Sawrkâr aṭangin ṭanpuina ṭhahnem tâwk tak a dawng bawk a. Chûng hmang chuan fahrah naupang enkawlna din a tum ta a. Roman Catholic hmunpui Vatican City aṭanga rawngbâwl phalna a hmuh fel hnu chuan ‘The Missionaries of Charity’ tih chu October ni 7, 1950 khân a din fel ta a ni.

THE MISSIONARY OF CHARITY CHU KHAWVÊL HRIAT A NI:

Culcutta khawpuia thuneitute chuan Mother Teresa-i rawngbâwlna chu nasa taka thlâwpin Hindu-hovin an lo hluihlawn tawh Kali Temple chu mi rethei chhuanchhamte tlûk luh nân hman an phalsak a. Chutah chuan enkawltu nei lo naupang tam tak a dah khâwm a. Chumi hnu chuan khawlaia tal vêl mai maite leh retheihna avânga tlu hlum mai tûrte tlûk luhna tûr in pakhat a sa a, chu hmun chu Thinlung Thianghlim (Nirmal Hriday) tiin hming mawi tak a phuah a. Pharho awm khâwmna atâna a din vêng pakhat pawh Muanna Khua (Shanti Nagar) tiin hming mawi tak a phuah bawk a ni.
 
Mother Teresa-i rawngbâwlna chuan hun rei lo tê chhûngin mite hriat a hlawh nghâlin India mi ropuite leh sawrkâr hruaitute beng hial a thleng ta a. India PM meuh pawhin a rawngbâwlna ropuizia chu a fak hle a. Khawvêl ram hrang hrang hruaitute pawhin Mother Teresa-i rawngbâwlna chu an ngaihven ta hle hlawm a. Ṭanpuina pawh ṭhahnem tâwk tak a dawng nghâl a. February ni 1, 1965 khân Pope Paul VI chuan ‘Degree of Praise’ an tih khawvêl puma rawngbâwlna hmun din phalna a pe a. Tichuan, The Missionaries of Charity chu ‘International Religious Family’-a puan a lo ni ta a ni.

Kum 1950-1960 khân fahrah enkawlna te, phar leh zeng enkawlna te, fahrah naupang leh târ enkawlna te, rilru lam leh pianphunga rualbanlo enkawlna te a din a. Hêng bâkah hian ngawlvei te, piangsual leh mitdel te, indona avânga râltlân te, tui lian leh ṭâmpui mitthi avânga harsatna tâwk te chhawmdâwl hna nasa takin a thawk a. Kum 1965 khân Venezuela ramah hmeichhe puithiam panga nên ram pawn rawngbâwlna a ṭan a. Chumi hnu chuan Rome-ah te, Tanzania-ah te, Austria-ah te, Eastern Europe leh Soviet Union-ah te rawngbâwlna hmun a zauh zêl a. A hnuah Asia, South Africa, Albania, Cuba, Middle East leh Latin America-ahte pawh rawngbâwlna hmun a din belh zêl a, a rawngbâwlna chuan khawvêl pum pui a dâp chhuak ta a ni.

Kum 1971 khân New York khawpuiah ‘A Soup Kitchen Hospital’ a din a, chutah chuan HIV/AIDS veite a enkawl ṭan a. Kum 1972 khan Lebanon khawpui Beirut-ah a zin a. Chumi ṭum chuan Beirut-a Kristian leh Muslim fahrah naupang tam tak la khâwmin rinna hmun khata siam tumin a enkawl hlawm a, Teresa-i hma lâkna chu Lebanon sawrkâr pawhin a fak hle a ni. Kum 1982 Beirut indonaa Israel sipaite leh Palestine hel pâwlte an inkah chiam ṭum pawh khân indo khelmuala naupangte chhan chhuak tûrin a ban a phar a, naupang mi 37 a lak chhuah chhûng zawng chu inkahna pawh an titâwp hial a ni.

The Missionaries of Charity chuan khawvêl hmun hrang hrangah rawngbâwlna huang zauhvin hma a la zêl a. Kum 1979 aṭang khân Communist ramah rawngbâwlna a kalpui ṭan a. Croatia ram Zagred-ah rawngbâwlna hmasa ber ṭan a ni a. Kum 1980 khân East Berlin lam huang zauh belh zêl niin kum 1980-1990 chhûng khân Communist ram hrang hrangah Foundation 15 dinin rawng a bâwl a. China ramah erawh rawngbâwl phalna a hmuh theih loh avângin Teresa-i pawh a beidawng hle a ni.

Kum 1985, October khân New York khawpuiah United Nations General Assembly vawi 40-na champha ropui takin an lâwm a. Chumi ṭum chuan Mother Teresa-i pawh thusawi tûra sâwm a ni a. New York khawpuia a châm chhungin HIV/AIDS enkawlna hmun hrang hrang a tlawh a. Rei ai daiha HIV/AIDS vei an tam avângin HIV/AIDS veiho enkawlna din chu a rilruah a lian ta hle mai a. Tichuan, December ni 24, 1985 khân New York khawpuiah HIV/AIDS enkawlna rûn ‘Gift of Love’ tih chu a din leh ta a, chu tah chuan damlo tam tak a enkawl chho ta zêl a ni. 

Mother Teresa-i thih kum 1997 khan Missionary of Charity hnuaiah rawngbâwltu hmeichhe puithiam 4,000 zet an awm tawh a, Lay volunteer ringawt pawh mi 10,000 chuang a awm tawh bawk a ni. March ni 29, 1969 khân tlâwmngaia mi rethei ṭanpuitu pâwl (Co-workers) a din bawk a. Kum 1990-ah chuan thawktu mi nuai khat lai an tling tawh a ni. Hêng tlâwmngai pâwlte hian khawvêl ram hrang hrang 40-ah rawng an bâwl a, an rawngbâwlna avângin mi tam takin tisa leh thlarauvah damna an chang a, lâwmna thar, beiseina thar an neih phah zêl a ni. The Missionaries of Charity chuan khawvêl ram hrang hrangah Foundation 697 lai a din tawh a. Kum 2012 khân Missionary of Charity hnuaiah khawvêl huapa rawngbâwltu hmeichhe puithiam (Nun) 4,500 leh Brother 300 chuang an awm tawh a, rawngbâwlna pawh ram 139-ah zauh a ni tawh a ni.

CHAWIMAWINA LEH LÂWMMAN A DAWNTE:

Mi dangte tâna rawngbâwla thil ṭha tam tak a tih avâng leh khawvêla remna leh muanna chawi sânga rawng a bâwl avângin Mother Teresa-i chuan chawimawina leh lâwmman 124 zet a dawng a. Chûng zawng zawng chu târ lan sên a nih dâwn loh avângin a pawimawh zual deuh chauh lo târ lang ila:

President of India chuan kum 1962, August-ah khân India rama civil chawimawina ropui tak Padma Shri Award a hlân a. Hei hi khawvêla mi rethei leh chhuanchhamte tâna a hnathawh ropui tak avânga lâwmman a dawn vawi khatna a ni. Kum 1969 khân India ram Prime Minister hmasa ber Jawaharlal Nehru-a hming chawia an buatsaih international huapa inchawimawina ropui The Jawaharlal Nehru Award for International Understanding a dawng leh a. Kum 1971, January khân Roman Pope John Paul VI chuan Catholic Pope hmasa ber Pope John XXIII hming chawiin John XXIII Peace Prize a hlân a. Hemi kum vêk September-ah John F.Kennedy International Award leh Washington D.C. The National Catholic Development Conference-in a buatsaih The Good Samaritian Award te hlân a ni bawk. Kum 1973, April khân Templeton Prize for Progress in Religion leh President of India hnên aṭangin Koruna Dut, Angel of Charity hlân a ni leh a. Kum 1974-ah Mater et Magistra, kum 1975-ah Albert Schweitzer International Prize, kum 1976-ah Pacem in Terris Award hlân a ni bawk a ni. Kum 1977 khan University of Cambridge chuan Honorary Ph.D in Theology (Doctor Honoris Causa in Theology) a hlân a, kum 1978-ah pawh The Balzan Prize a dawng bawk a ni.

Kum 1979, December nî 10 khân Nobel Foundation chuan khawvêla chawimawina sâng ber Nobel Peace Prize a hlân a. India sawrkâr pawhin kum 1980, March thla khân India mi civil chawimawina sâng ber Bharat Ratna (Jewel of India) a hlân bawk a ni. Hêng bâkah hian Australia sawrkâr chuan kum 1982 khân An Honorary Companion of the Order of Australia chawimawina a hlân a. Hemi kum vêk hian The Catholic University Brussels, Belgium chuan Honorary Ph.D. a hlân bawk a ni. Ram ni tla sêng lova rorêltu Kumpinu (Queen Elizabeth) pawhin November 1983 khân Order of Merit chawimawina a hlân a. Kum 1985 khân US President Ronald Reagan-a’n White House khual lian atân a sâwm a, chumi ṭum chuan US civil mite lâwmman dawn theih sâng ber The Presidential Medal of Freedom a hlân hial a ni. Kum 1987, August thlaah Soviet Peace Committee chuan Soviet Union’s Goal Medal a hlân a, Philippines sawrkâr pawhin chawimawina sâng tak Ramond Magsaysay Award for International Understanding a hlân bawk a ni.

Kum 1991-ah Senate of Serampore College, Serampore, West Bengal chuan mi bîkte chawimawina Doctor of Divinity (D.D) a hlân a. A pian leh mûrna, Albania sawrkâr pawhin 1994 khân The Golden Honour of the Nation a hlân bawk a. November ni 16, 1996 khân America chuan Honorary Citizenships of the United States a hlân a, a kum leh 1997 June thlaah Congressional Gold Medal a hlân leh a ni.

A HUN TÂWP LAM:

Kum 1983 khân Pope John Paul II tlawh tûrin Rome khawpuiah a zin a. Chumi ṭum chuan lung nâ a nei tih a inhre ve chauh va. Khum bet khawpa dam lo a nih loh avângin chak lo tak chungin a rawngbâwlna chu a chhunzawm zêl a. Amaherawhchu, kum 1989 khân a lung nâ bawk chu a chhuak leh a, a tîr aia a zual deuh avângin lung phu tehna khâwl (pacemaker) vuah a ṭûl ta hial a ni. Kum 1991-a Mexico ram a tlawh ṭumin chuap natna a nei tih an hmu chhuak bawk a, chu chuan a lung nâ pawh a tihzual phah hle a ni. Hetianga a hrisêlna a ṭhat tawk loh avâng hian The Missionary of Charity-a a hna chelhte pawh chawlhsan tûrin dilna a theh lût hial a ni. Nimahsela, a hnuaia thawktu tam zâwkten a hna chelh mêk chu thawk chhunzawm hrâm hrâm tûra an ngên chiam avângin Mother Teresa-i pawh chuan hreh tak chungin an ngenna chu a pawm ta a ni.

Kum 1996, April thla khân Mother Teresa-i chu taksa chak lohna avângin luhaiin a tlu thut mai a. Chumi ṭum chuan a nghawng ruh a sawh tliak a. Zawi zawia a ṭhat chhoh leh mai an beisei mêk laiin a zual zawpui vailen hlo an tih ang maiin a dinhmun chuan hniam lam a pan hret hret a. Amah pawh a derdep tawh nak alaiin August 1996 khân malaria natna chimawm takin a tlâkbuak zui a. Chutih rual chuan a lung lamin hna thawl hlei thei tawh lo va, a tâwpah chuan zai  a lo ṭûl ta hial a ni. 

RINGVAI LEH CHANHAITE NU A FAM TA: 

A hrisêlnain hma a sawn theih loh avângin kum 1997, March ni 13 khân Mother Teresa-i chuan Missionaries of Charity hruaitu nihna bansanin Sister Nirmala chu a aiawh atân a ruat a. Amaherawhchu, a rawngbâwlna a ngaih pawimawh êm avângin Rome, New York leh Washington khawpuiahte zinin a rawngbâwlpuite chu a la thawhpui hrâm hrâm a. A hrisêlna a pan hle tawh avângin ram pawnah pawh a zin chhuak hlei thei tawh lo va, kum 1997, July thla aṭang chuan Calcutta khawpuia a rawngbâwlna Missionary Charity hmunah a taptawm ta chawt mai a ni. 

Doctor-te pawhin a ṭhat leh beiseiin theihtâwp chhuahin an enkawl zêl a. Mahse, a natna chuan ṭhat lam a pan theih loh avângin kum 1997, September ni 5 khân ‘Khawngaihna Vântirhkoh’ tia an koh ṭhîn Mother Teresa-i chu kum 87 mi niin lungngaihna leh ṭahna awm tawh lohna ropuina ramah thlamuang takin a chawl ta a. A ruang chu Calcutta khawpuia biak in ropui tak St.Thomas biak inah chawlhkâr khat zet zalh a ni a. Sawrkâr lamin vui an dîl avângin a ruang phûm hun pawh sawn hlat a ni a. India ram hruaitu ropui Mohandas K.Gandhi-a leh Jawaharlal Nehru-a te an vui ang chiahin sawrkâr chawimawina famkim nên a khât tâwka silai hmet puakin Calcutta khawpui an fan chhuahpui a. Ram hrang hranga ram hotu leh hruaituten a ruang chu kawng tluanin an zui a, September ni 13, 1997 khân ringvai leh chanhaite nu Mother Teresa-i chu ropui takin an thlah liam ta a ni.

Mother Teresa-i thih thu khawvêl hriata puanzar a nih chuan khawvêlin an sûn a, an sûnzia leh tawrhzia entîrna pawh hmun tinah târ lan a ni. Pakistan Prime Minister Nawaz Sharif-a meuh pawhin, “Mother Teresa-i anga nu huaisen leh beiseina sâng tak nei hi khawvêlah mi tlêm te chauh an awm a, mi danglam bîk tak a ni. Mi rethei leh chanhaite hmangaih taka a enkawlna leh a chhawmdâwlna hi a ropui êm avângin khawvêl mi zawng zawngten kan entawn tûr ‘Nu’ a ni,” tiin a sawi hial a. U.N. Secretary-General Javier Pérez de Cuéllar pawhin, “Mother Teresa-i hi United Nations a ni a, amah hi khawvêl remna chu a ni e,” tiin a sawi bawk a ni.



Download Complete Biography in Mizo (PDF)

Print this post

2 comments:

  1. Mother Teresa ang hi he khawvelah hian lo awm leh se ka ti khawp mai

    ReplyDelete
  2. Mother Teresa i hi chu vanram a kai dawn chiang

    ReplyDelete

I ngaih dân han thawh ve rawh le....