'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Sunday, September 26, 2010

AIDS leh Khawvel Mihringte


By: Josephsaia   

Thuhmahruai   

Khawvela natna hlauhawm ber AIDS chanchin hi scientist mithiamtten nasa takin an lo buaipui tawh thin a, AIDS chanchin pawh lehkhabu tam takah an ziak tawh bawk. Tuntumah hian AIDS natna laka invendan (Prevention) leh natna veite enkawldan lam thlir lovin AIDS natna lo chhuah tan dan leh mihring nun a khawihchhiat nasatziate leh AIDS natna hnehtheih tuma scientist mithiamte leh khawvel hruaitu ropuite hma lakna lam kan thlirho dawn a ni.
  

AIDS hmuhchhuah a ni   

May 20, 1983 khan France’s Pasteur Institute-a Professor Luc Montagnier-a leh a hoten AIDS natna avanga mi pakhat a thih thu chu US journal Science-ah an chhuah ta a. Mi tam takin chu chanchin an han hria chu mak an ti hle a, US mipute pawh a barakhaih nasa hle a ni. Chu chanchin chu US-ah a thang hle a, chutiang avang chuan US scientist Robert Gallo-a chuan chu natna mak danglam tak mai chu chhuichhuakin Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS) a ni e, tiin khawvelah a puangzar ta a ni.   AIDS natna lo intan dan   

 1. 1920:   Kum 1920-1930 bawr vel khan Simian Immunodeficiency Virus (SIV) an tih chu Western-Central Africa-a awm thin zawng lian (Apes) atanga lo intan niin mi thiamte chuan an sawi a. He SIV hrik an hmuhchhuahna hmasa ber pawh Western-Central Africa rama pasaltha hnen atang a ni a, he pasaltha hian a sakahte atanga a kaichhawn nia rin a ni bawk.   

 2. 1981:   Kum 1981 khan New York khawpuia serh inang inpawlna hmang thin (homosexual) mi pariatte chuan Kaposi’s Sarcoma an tih mai vun cancer natna an neih thu hriat a ni a, Los Angeles khawpuia mipa leh mipa inpawlna hmang thin (gays) ho pawhin (pneumonia) an tih ……….natna an vei tih hmuhchhuah a ni bawk a, he natna hi Mizoten (dadu natna) kan tih mai kha a ang hle a ni.   

3. 1982:   Hemi kum hian he natna hrik hi Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS) tia hming pek fel a ni a. Hemi kum vek hian kumkhat leh thlariat naupang pakhat chu thisen inpekchhawn avangin a thi bawk a, homosexual vang chuah ni lovin thisen inpekchhawnna atang pawhin he natna hrik hi a inkaichhawntheih a ni tih an hmuchhuak bawk.   

4. 1983:   France’s Pasteur Institute hnuaia Professor Montagnier-a leh a hote chuan research nasa tak an bei a, AIDS natna siamtu hrik (virus) leh while blood cell-te chu an thenhrang thei ta a, chumi hmu chuan Lymphadenopathy-associated virus (LAV) tiin hming dang an pe leh ta a. Homosexual atang chuah ni lovin mi hring sex hmanna reng reng (heterosexual) atang pawhin he natna hi a inkaichhawntheih a ni tih an hmuchhuak bawk.   

 5. 1984:   US scientist mithiam Robert Gallo-a pawhin AIDS natna siamtu hrik leh while blood cell-te a thenhrantheih thu chu a puang a, chu chu HTLV III tiin hming a vuah a, France Professor Montagnier-a hmuhchhuah (LAV) nen khan inang tho niin an sawi bawk.   

6. 1986:   AIDS natna siamtu hrik (virus agent) chu human immunodeficiency virus (HIV) tia hriatlar tan a ni.   

7.1987:   HIV hrik tihlum thei tur damdawi hmasa ber Azidovudine (AZT) chu siamchhuah a ni a, nimahsela he damdawi hian HIV hrik a tihlum thei tak tak lova, HIV hrik hnathawh a timuang chuah a ni. Hemi kum vek hian Africa Zambia President Kenneth Kauda chuan AIDS avanga a fapa a thih thu khawvel hriatah a puangzar a, Africa-ah HIV virus campaign siam a ni. AIDS a awm tak tak lo tia sawi fo thin, US President Ronald Reagan-a meuh pawhin mipui hmaa thu a sawi tumin, “He natna hi khawvel mipuite hmelma lian ber a ni” “Public enemy No. 1.” tiin a sawi hial a ni.   

8. 1990:   American sikul naupang thi ta Ryan White-a chu HIV natna hrik a neih avanga sikul atanga chawlhtir a ni a, US-ah pawh AIDS campaign neih nghal a ni.   

 9. 1991:   AIDS avangin Rock group Queen singer Greddy Mercury-a a thi a, US basketball star Earvin “Magic” Johnson-a pawhin HIV a vei thu a puang.   

 10. 1995:   HIV natna veite tana damdawi chihnih siamchhuah a ni a; chung damdawite chu protease inhabitor leh non-nucleoside reverse transcriptase inhabitor-te an ni. Heng damdawite hian HIV hrik tihlum thei chiah lo mah se HIV hrik hnathawh dan engemaw chen a timuang thei a, scientist mithiamte hlawhtlinna hmasa ber a ni.   

11. 1996:   United Nations pawhin AIDS a ngai pawimawh tan hle a, Joint United Nations Programme on Aids (UNAids) program chu a buaisaih nghal. He HIV hrik hi Eastern Europe, former Soviet Unions, China leh India-ah a darhzau chak hle a ni.   

 12. 1997:   US-ah HIV natna avanga thi an thlahniam tan.   

13. 1998:   HIV damdawi “cocktail” siamchhuah leh a ni a, he damdawiin hna a thawh chhung chu HIV hrik hian hna a thawk thei lo.   

14. 2000:   Southern Africa-ah HIV natna vei an pungchak hle a. Bostswana-ah phei chuan mipa 4 zinga mi pakhat leh hmeichhe naupai 40% velte chuan HIV an nei a. Southern African President Thabo Mbeki mangang lutuk chuan AIDS natna hi HIV hrik vang a ni e, tiin khawvelah a auchhuakpui ta a ni.  Hetianga AIDS natna a darhzau zel avang hian khawvela damdawi lam company lian tak takte pawhin ram rethei zual bikte tan an damdawi man titlawm an tum ta a, US pawhin khawvela HIV/AIDS natna vei an punchakzia leh mihring nun a suat tam tawhziate chu uar taka tlangaupuiiin kum 2005 hma ngeia he natna hlauawm tak tihtawp a nih theih nan Millennium Development Goals te pawh a siam hial a ni.   

15. 2001:   Indian damdawi company lian tak Cipla pawhin HIV/AIDS natna veite tana damdawi a siamchhuahte chu a tlawm thei ang bera zawrchhuah a tum thu a sawi a, UN Secretary General (hlui) Kofi Annan-a pawh khan he natna do hi khawvela indona pawimawh ber (war chest) a ni e, a lo ti bawk. Kofi Annan-a chun HIV/AIDS natna atana kumtin $ vaibelchhe 7-10 vel hman a tul tawh thute sawiin khawvel AIDS vei zawng zawngte tana an hman theih zat chu $ vaibelchhe 1 vel lek a nih thute pawh khawvelah a tlangaupui tawh bawk a ni. Hemi kum vek hian Africa sub Saharan-ah HIV/AIDS a darhzau chak ber nia sawi a ni bawk.   

16. 2002:   Hemi kum hi AIDS, Tuberculosis (TB) leh Malaria natna dopui kum atana ruahman a ni a, khawvel ram hrang hrangah AIDS veite tana sumzawnna chi hrang hrang buaisaih a ni bawk.   

17. 2003:   US President (hlui) George Bush-a chuan Africa leh Caribbean thlirkar ram zawng zawnga AIDS natna veite tanpui nan leh kum (5) chhunga AIDS natna tihbo vek a nih theih nan $ vaibelchhe 5 budget a ruahman a. World Health Organization (WHO) Director General Lee Jong-wook-a pawhin kum 2005 chhunga AIDS natna veite hnena tanpuina pek a tum thu a sawi bawk.   Chinese Prime Minister Wen Jiabao-a pawhin a ram chhunga AIDS natna veite hnenah thu a sawi a, chumi tum chuan mipui hmaah tlangnel takin a chibai vek a, AIDS natna veite kut ngei vuana chibai hmasa bertu Prime Minister tiin an ko hial a ni. World Tread Organization (WTO) pawhin ram retheia HIV/AIDS natna veite tanpuina atana damdawi lama sumdawnna chu zau tak leh zalen taka hmang turin khawvel ramtinte hnenah phalna a pe bawk.   

18. 2005:   World Health Organization chuan “Three by Five” project lian tak siamin HIV natna vei maktaduai thumte hnena tanpuina pek a tiam a, mahse maktaduai khat leh a chanve bakin hlawkna an hmu tak tak lova, amaherawhchu mi tam takin hmasawnna ropui tak anih thu sawiin WHO hmalamna chu an fak hle a ni.   

19. 2007-2008:   UNAids chhut dan chuan khawvel mihring maktaduai 600 zinga maktaduai 33 velin HIV natna an vei a, kum 2007 khan AIDS avanga thi maktaduai hnih vel awm nia chhut a ni. Chung zingah chuan naupang 290, 000 an tel a, maktaduai 2.4 velin HIV natna an kaichhawng tawh bawk a ni.         
Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....