'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Thursday, June 17, 2021

KAKPUI PATHUM A TLIAK

Khuangtuaha nau, Châna fapa Ziona a fam ta!

By: V.L. Zaikima

Zionnghaka (77) hi Guiness Book of World Records-ah khawvêl chhûngkaw hung ber tih a ni. A pa, Châna dam lai aṭangin in hrang changin chhûngkaw lian tak an ni hman a. A pa boral hnuah an pâwl hruaitu leh hotu a ni.

Ni 13.6.2021(Pathianni) tlâi dâr 3:00-ah Trinity Hospital, Aizawl-ah thia puan a ni. A pangti a lum avângin vui mai a ni lo a, ni 17.6.2021 (Ningani) dâr 10:45-ah vui a ni. Ziona hian nupui 39, fa 94, tu 33, makpa 26, mo 14 a nei a, In khatah 180 an cheng a ni (Source: Pholeng, Youtube).

Anni pâwl hi ‘Lalpa Kohhran Thar’ an inti ṭhîn a, Ziona hunah ‘Chhuan Thar’ tih hming an pu ta a ni. An pâwl hi Khuangtuaha leh Challianchâna (Châna) te din a ni. An pâwl chanchin tlângpui chu hetiang hi a ni: 

Khuangtuahthanga(1891-1955) Kum 1936-ah hlimna thlarau a chang a. Kum 1938-1939 velah chuan an hlim sâng hle a ni. Inrûl tichhuaktua ngaih a ni a, khurbing hawngtu an ti bawk. A unaupa Châna leh an ṭhuihruai mi dang sâwm leh pariat chu ni 12 June, 1942-ah Kohhranin an hnawt chhuak a. Chu vâng chuan thu leh hla hmangin kohhranho chu nasa takin an sawisêl ṭhîn. Anni hi Mizorama Kum Sang Lalram nghaka thlîrtute zînga a sulsutute an ni. Khuangtuaha leh Châna te chuan an hote Kum Sang Lalramah a nung chunga hruai luh an tum a, an tum ang erawh chuan an hlawhtling ta lo a ni.

Indopui pahnihna hun laiin Mizoramah bomb thlâk a ni dâwn a, anni ho awmna erawh chu him tûra an sawi avângin sorkarin a ngaimawh a, an awmkhâwmna Selesih tlâng aṭangin  Hmawngkawn khuaah, hmun hrang hrangah an sem darh a. Chumi hnu chuan sorkarin an awm dân a ngaihmawh avângin Khuangtuaha chu lung inah khung a ni a. Mizoram pâwna chhuak tûra thupêk a ni leh a. Mizoram a chhuahsan loh avângin an man a, lung inah an khung leh a ni. Lung in aṭang a chhuah chuan a duhna ber khuaa a awm an phalsak a, Hmawngkawn lal Lalhluna Sailo chuan an khuaa awm a remti a, chutah chuan an awm ta a ni. An lâwmzia chu heti hian hlain an hril a:

“Kawng hawn a zau ta e tûnah chuan,

Khawtlâng zau se Zion Lalpa i zârah;

Saichhingpa khua siam hi malsâwm rawh,”

“Hmâwng khawpui vângkhua a zau zêl ang,

I chuan ang aw chinlai khuavêl zawng hianin;

Vân lal rêng an nghahna tlâng liau luau,”

(Saichhingpa hi Lalhluna Sailo tihna a ni) a ti hial a ni.

A tîrah chuan mi hlimho zînga khaipa a ni ve mai a. Hun a lo kal zêl a, a hote chuan an ngai sâng tial tial a, “Khuangtuaha hminga” ṭawngṭai sawi thâwm a awm chho ta hial a. Mosia anga hruaitu ropui, amah zuitute nung chunga Kum Sang Lalrama hruai lût tûr niin an ngai a. ‘Maichâm’ an ti a, hmangaihna hawngtu, zaidam leh nunnêm tak niin an ngai.

Khuangtuaha hian nupui paruk a nei a, Khuangtuaha thih hnuin a nupui Chhingvungi chu a unaupa Chân-a’n nupuiah a nei a. Thi thei lo tûra an ngaih a thi ta chu an pâwla amah ngaisângtu Zamtawii chuan, “Pu Khuanga thi chu a mak e,” a ti tawi tak a ni.

Zatluanga chuan, “Pawi zawng zawng aiin a pawi ber mai, tlâng tin sawi luai Chalchhunzâwnpa, Thlânmualah piallei khâr an hawn a lawi ta e,” tiin hlain a chawi a. Hmâwngkâwna a thlân lungah chuan he hla thu hi an ziak: 

“Lei thar Lalpa lungawi kum zing êng mawi

zâm ruai Israelte ram hlun damna thlifîm

lennaah chuan kan la leng za ang”

“Chera leh B.D. a chhîng ngei dawn,

Vân hnuai sêl vêl Mission rûnpuia hnawng hnu;

Zion tlang Champion a chang ngei dawn”

Kilhna thîr leh chhunna hliam zawng zawng

Hmêlma ṭawng leh sawi tam hlîng phiar zozai hi

A pâr mawi dâwn mang e Zion-ah.

A thih hnu chuan a unaupa Châna (1910-1997) chu an pâwl hruaitu a ni chhunzawm zêl a. Ani hi hla phuah thiam leh solfa thiam a ni a. An pâwla Sande Sikul zir tûr thu leh hla te chu a buatsaih vek a ni. 

Châna hian a u Khuangtuaha khûmin nupui 7 a nei a, fapa 14 leh fanu 14 a nei. Khuangtuaha huna zu ina ruih bûng bûng kha an duh ta lo a, an fîm ta deuh a ni. Kum 1967-ah India sipaiin Hmâwngkâwn khua Bâktâwngah an sawi khâwm a, tûna an awmna Tlângnuam Vêngah hian a huhoin an awm ta a ni. Bâktâwng mipui chuan khurbîngho nêna awm chu an duh lo êm êm mai a, Bâktâwng khuaa khurbîngho inthiar lût chu “Bîng khat, bing hnih...” tiin elsen takin an lo chhiar lauh lauh ṭhîn a ni.

A huhoa awm, inti bîk, mi dang tlawh pawh loa a binga khawsa an ni a, inthlan nikhua pawhin an vote a hlawm ṭha a, Village Council-ah thuneihna an chang ṭhîn a, political party hrang hrang pawhin lamṭanga siam tumin an rim châmchi a ni.

Kum 1971 khân an vêngah kângmei a chhuak a, in 110-ah in 75 a kâng ral a. He kângmei chhuakah hian Khurbingho in chauh a kâng a. An in depa Pâwl dang in pakhat mah a kâng lo thung niin an sawi.

    February ni 27, 1997-ah Châna chuan he khawvêla a dam chhûng ni chu thlân lamah a liamsan ta a, a fapa Zionnghaka hoin an pâwl chu an kal ta thung a ni. Khuangtuaha hun aṭanga kum 1980 thleng ‘sal khatna’ an ti a, sal khatna chhuahsan a, hun thar êng mawi leh nuam zâwka luh chu an thlahlel hle a ni. 

    Kum 1980 November thlaah ‘Kawngkapui Hawnna’ ropui taka an hman tâk hnu chuan ‘Sal Hnihna’-ah an lût ta hlawl mai a ni! Chu hmun aṭang chuan Kum Sang Lalram chu Tlumtea thlîr takin tûn thleng hian an thlir vawng vawng a ni. Chhiatni ṭhatniah mi dang an pawh lo a, zawi zawiin an inlâk bingna hi a nep tial tial. Rual el tûrin  an inzirtîr nêp ṭhîn hle a, lehkha thiam an awm loh phah. Tûn hnaiah chuan rual el nachang an hria a, lehkha thiam an awm ta nual a ni. Hruaitu bîk nei an nih avângin an kalphung pawh an hruaitute azirin a danglam hret hret ṭhîn.

Mizo lo neih chu an ei zawnna pui ber a ni ṭhîn a. Bêl chhûn an uar lai chuan ram pumah hriat hlawh khawpin an lâr a, tûn hnuah furniture siam an uar a, tlangvâlho chuan an thiam deuh vek. Playground lian tak an nei a, an hmang ṭangkai hle a ni. Primary aṭang Higher Secondary thleng an nei a, zirtirtute chu an pawl ami vek an ni. 

Hun pui chi hrang hrang an nei a, hnam zai leh lam leh in tihhlimna bakah ruai nen ropui takin an hmang ṭhîn a, chungte chu: Krismas leh Kumthar, Châna thih hriatrengna, Khuangtuaha thih champha phak, Ziona piancham phaphak, Châna nupui Hualthangi thih cham phaphak leh Châna piancham phaphak. Hnawh chhuah an nih hriatreng na Bâwktê kut chu kum tin ropui takin hnam lâm leh ruai nên an hmang ṭhîn.

Pâwl chhuak hmasa ber Tlira Pâwl (1914) chu an ral tawh a. Lamzawl khaw chhuak Zakaithanga Vaiphei (Hmar) hnam hi kum 1932 vêla thlaraua lâwm ṭan a ni a, hmangaih rawngbâwlna lama kal chi a ni a. Ani hi mi hlimin zâwlnei an tih ang hi a ni. Tlira ang bawkin Sâp leh Vai, hnam dang chu a hnâwl vek a, mahni hnam dân ṭheuha nun a ngai pawimawh a. Mizo hnam zai leh lam hmanga Pathian chawimawi chu thupui berah a nei a, anni pâwl pawh hi an ral leh tawh a ni. Ngopa khawchhuak Sangbera hi kum 1934-ah harhna a chang a, thil mak leh Isua lo kal leh hun tûr hrilh lawkin mi leh sa eng emaw zah a nei a. Pâwl ang erawh chuan a ding khawchhuak lêm lo a ni.

Khuangtuahate pâwl nghet taka an din theihna chhan tlângpui chu: a hohuva awmkhâwm a, mi dang laka an inlâkhran vang te, ei bara an intodelh vang te, Mizo ze mil hnam zai leh lâma an inphuar khâwm vang te, hnawh chhuah an nih leh an hotute pian leh thih denchhena hunpui hman nachang an hriat avâng te, ram hmasawmna milha insiamrem nachang an hriat avâng te, inkaihhruaina ṭha an neih vang te hi a ni thei.

Anni pâwl hi Kum Sâng Rorêl buaipuitu hmasa ber an ni a. Kum Sâng Rorêl buaipuitu dang ang bawkin Kum Sang Lalrama lût tûr chuan Isua Krista leh Bible hmang lovin anmahni hruaitute zâra luh tumtute an ni. Israel hnam nihna tuipuitu zîngah chhiar tel theih an ni bawk. Kum 2000 hma lamah kha chuan Pâwlchhuakho hian nasa takin Kum Sâng Lalram an buaipui a. Kum 2000 vêl bawr aṭang kha chuan Zion Fanu Lalna Hmasa leh Pathian Bâwktê tiin Kum Sang

    Lalram luh hmaa Zoram Thara luh tumin hma an la ta thung a ni. Tûn hnaia Zoram Thara luh tumtute hi chuan Ephraim hnam nihna hmanga luh an tum ber a. Zofate hi Ephraim hnama ngaiin Zoram Thara luh 

Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....