'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Saturday, July 25, 2020

Indopui Pathumna a chhuak thei mai ang em?

By: Joseph Saia
Kan hriat ṭheuh angin thla kalta June ni 15, 2020 Thawhṭan zân khân Ladakh khaw chhak lam Galwan hmunah India leh China sipaite inkârah buaina namên lo a lo chhuak a. He buainaah hian India sipai 20 zetin nunna an chân a, China sipai lam hian sipai eng zât chiah nge an hloh tih chiang taka hriat a ni lo.

He thil thleng avâng hian India leh China inkârah boruak a sosâng chho zêl a, ram pahnih sumdâwnna leh indawrtawnna zawng zawng pawh chhut chat a lo ni ta hial a ni. India leh China hi khawvêla mihring tamna ber ram an ni a, Asia khawmualpuia ram ropui leh thiltithei ber an nih avângin mi thiamte chuan India Sakei, China Rulpui tiin hming lem an phuah nghe nghe a ni. Kum 2010 chho bawr vêl aṭang khân China chuan a ramri zauh zêl tumin South China Sea leh East China Sea-a thliarkâr tam tak chu a sakei sa hauh bur mai a. Hemi chungchângah hian Asia ram ṭhenkhat Philippine, Vietnam leh Malaysia te nên pawh an intithiam lo fo va, an inngur deuh reng mai a ni. China-in South China tuipuia ramri a zauh belh zêl avângin Asia ram hruaitute chuan international law zawm tûrin leh China-ASEAN Code of Conduct for the South China Sea dân bawhchhe lo tûrin an ngên châmchî a. America pawhin South China tuipuia China thiltih dân leh chêt dân chu dân bawhchhiatna lian tak a ni tiin China chu a dem bawk a ni.
Hetianga a ram ṭhenawmte laka China a inluling zêl avâng hian ram tê zâwk leh chak lo zâwkte a tirâltî a, China laka invên dân tûr leh inhumhim dân tûr kawng an dap a lo ṭûl ve ta a ni. India ram pawhin tûn hnaia ramria thil thleng avâng khân China ram chu ṭhian enin a en thei tawh bau lo va, tûnah tak hi chuan India leh China chu ui leh kel thlun pawlh ang chiah an lo ni ta a ni.

China Rulpuiin a ram ṭhenawmte a rikrâp fo avângin India Sakei pawh a lo ṭhangharh ve ta a. A ropuina leh a thiltihtheihzia lantir tumin tûnah hian a ṭhianṭha US leh Japan te nên kum 1992 aṭanga an lo neih tawh indo nunchan zir (Malabar exercise) chu India tuipuiah chhunzawm leh tûrin an inbuatsaih mêk a. Chutih rualin India chuan kum nga kaltaa ṭhian ṭhaa a vawn Australia chu indo nunchan zirnaa tel ve tûrin a sâwm bawk a. India sâwmna hi a lo hlawhtling ta a nih chuan ram ropui US, India, Japan leh Australia te chuan India tuipuiah indo nunchan an zir ho ang a, China Rulpui pâwngrâwng zêl lo tûrin an vaukhup dâwn tihna a ni.

Tûn hnaiah US, Japan leh Australian Defense Force-te chuan Philippine tuipuiah indo nunchan an zir mêk a. Tûn ṭuma indo nunchan an zirnaah hian USS Ronald Reagan, missile phûr lawng USS Antietam, missile destroyer USS Mustin te hman an ni a. Hêng US indo lawng liante hi Austrlia indo lawng Australia's Stuart and Arunta frigates, Hobart destroyer leh Japan indo lawng Teruzuki destroyer ten an ṭawiawm bawk a ni.

Tûnah hian Malabar Exercise-a Austrlia tel leh tel loh tûr chungchângah U.S. Japan, India leh Australia ram hruaitute an inbe mêk a, thu chiang erawh eng mah hriat a la ni lo. Kum 2007 khân Australia ram chu Malabar Exercise-a tel ve tûra sâwm a lo ni tawh a, hemi kuma an sâwm dânah chuan Australia chu permenant member ni tûra sâwm a ni lo. Tûn ṭuma Malabar Exercise-a Australia tel ve tûra sâwm a nih chungchângah China chu a lungawi lo hle mai a. He thil hi China zah lohna leh China dinhmun tiderthawn tumna liau liau a ni tiin a sawi chhuak hial a ni.

Australia PM Scott Morrison-a chuan thla kalta April khân China rama Covid-19 lo inṭan dân leh a chhuahna hmun Wuhan khawpui chu khawvêl mi thiamten a hranpa taka zirchiang a, endik ngei ni se tia rawtna a siam avângin China sawrkâr chu Australia sawrkâr chungah a lungawi lo hle a. A chhan lêt nân China sawrkâr chuan Australia ram aṭanga China rama an thawn ṭhîn chhangphut (aṭa) aṭangin chhiah tam tak a lak belh a, ram pâwna bawngsa thawn ṭhîn Australia bawngsa company lian ber pathum pawh blacklist-ah a dah hmiah bawk a ni.

Hetianga China-in Australia bungraw chhiah tam tak tak a lak avâng hian Autralia pawh China lakah a lungawi lo hle a, ram pahnih sumdâwnna leh indawrtawnna pawh tûn hma zawng ai khân a chhe telh telh tawh a ni. Tûn hnaia Hong Kong buainaah pawh khân China chuan a ṭûl ang anga tharum thawh mai a hreh lo thu a sawi chhuak a. Hong Kong leh Taiwan thunun a tum dânte leh South China tuipui leh India ramria China sipaite chêt dân aṭang hian China hian khawvêl rin a hlawh lo lehzual a. China hi eng lai pawha che thut thei a nih avângin ram venhimna lamah Asia ramte chu râl khel dâr vaw tûrin an inrâlring ṭhuap tawh a ni. China sawrkârin a râlthuam ropui tak takte pho chhuaka a ram ṭhenawmte a rîkrâp fo avângin Australia sawrkâr pawhin thla kalta khân ram venhimna (defense) lam tichangtlung tûrin ruahmanna thar a siam a. 2020 Defense Strategic Update-na atâna ruahmanna a siam danah chuan kum 10 chhûngin Australian dollars maktaduai sâng hnih leh sawmsarih a hmang dâwn a ni.

Tûn ṭuma Malabar Exercise-a Australia ram tel tûra an sâwm chungchâng hian tîtî a titam hle a. Indopui pathumna pawh a chawk chhuak lo vang tih tu mahin an sawi thei lo a ni. A chhan tam tak a awm a. China-in a lam ṭang atân Iran leh Pakistan-te a khâwm mêk a, India pawhin US, Japan leh Australia-te chu thawpui atân a sâwm mêk a ni. US, Japan, India leh Australia ramte hi China ram nêna intithiam lo vek an ni a, hetianga an intialtual zêl chuan China pawh hi a awm mai mai bîk dâwn lo va, Iran leh Pakistan bâkah Nepal, Sri Lanka leh Norh Korea-te hi thiam takin a hmin ang a, China hian indopui pathuamna a chawk chhuak lo vang tih tu mahin an sawi thei lo.

Thu lâkna:

https://www.express.co.uk/…/china-war-india-australia-world…
https://foreignpolicy.com/…/07/21/indias-pivot-to-australia/
https://asia.nikkei.com/…/US-Japan-India-and-Australia-simu…
Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....