'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Wednesday, December 2, 2020

Hitler-a chanchin Part (1)


“I want war. To me all means will be right. My motto is not Don't, whatever you do, annoy the enemy. My motto is ‘Destroy him by all and any means. I am the one who will wage the war! Those who want to live, let them fight, and those who do not want to fight in this world of eternal struggle do not deserve to live.” (Adolf Hitler)

By: Joseph Saia

A chanchin tlângpui: 

Khawvêl mihring piang tawhte zînga chanchin ngah leh sawi hlawh ber chu German dictator Adolf Hitler-a kha a ni mai âwm e. Amah kha pa huaisen leh rorum zet mai a ni a. Indopui pahnihna a inmun chhoh vêl lai kha chuan amah aia huaisen leh ropui sawi tûr an awm kher lo vang. Kum 1919-ah Nazi an tih mai National Socialist German Workers Party (NSDAP) a zawm a. Kum hnih chhûng lekin NSDAP hruaitu a ni nghâl a. Pa rorum leh thusawi thiam tak a nih avângin a hming pawh a lâr narawh e. Germany-in sum leh pai harsatna a tawh lai khân Hitler-a kaihruai Nazi Party chu Germany-ah a lâr hle mai a. Hun rei lo tê chhûngin Nazi-ho chu phûng sawi ang maiin an pung chak hle a ni. 

Kum 1923-ah sipai chakna hmangin Bavaria lâk a tum a, a hlawhchham tâk avângin thla riat lai jail bang a zût a. Lung in a tân lai chuan khawvêla lehkhabu ropui leh thiltithei tak ni kumkhua tawh tûr ‘Mein Kampf’ (Ka tum ram) tih a ziak ta hial a ni. Kum 1924-ah lung in aṭangin a chhuak a. ‘Treaty of Versailles’ palzûtin sipai leh râlthuam a chhek mup mup a. Europe khawmualpuia German ṭawng hmang zawng zawngte hui khâwma hnam ropui leh thiltithei taka siam a tum a. Chutih rualin Communist sawrkârna dodâla Juda hnam zawng zawng thah chimih vek a tum bawk a. 

Mi rilru dek zâwnga thusawi thiam leh mi a hneh theihna mak tak avângin zuitu tam tak a nei a. Pa hmêl ṭha leh zei, mi thluak ṭha leh mi zâi-zâp thiam tak a nih avângin ngaihzâwng pawh a nei nual a ni. Hitler-a hian dawt muhlum tih hriat reng pawh sawi se, a thu ngaithlatute a hmin zêl thei a. A ṭawngkam khat lekah pawh mipui an chi-ai nghâl zêl mai a ni. A tumruhna leh beidawn duh lohna avângin kum 1933, January ni 30-ah ram hruaitu ‘Chancellor’ atân thlan tlin a ni a. Chumi hnu chuan Germany rama democracy sawrkâr Weimar Republic chu paihthlain German lalram pathumna ‘Third Reich’ a din a, German mipuite chu a thuneihna hnuaiah a dah ta vek a ni. 

Chancellor a nih hnua a bill siam pakhat ‘The Enabling Act’ chu German parliament-in kum 1933, March ni 23-ah a nemnghet a. Chu chuan thuneihna sâng tak neihtîrin kum 1934 aṭanga kum 1945 thleng khân German Chancellor nihna chelhin râwng takin German mipuite a awp a. Aryan thisen kai a nih chu chhuangin Juda thlah rêng rêng a hua a. Germany leh Europe ram hrang hranga Juda mi nuai ruk lai a suat kha a thiltih râpthlâk ber a ni. 

Indopui pakhatna a lo tâwp hnu khân Hitler-a chuan Europe khawmual pum puia Aryan thlah ziding, German ṭawng hmang zawng zawng hnam hlawm khata intialtuala khawvêla hnam ropui leh thiltithei ber din chhuah tumin hmathlir thui tak a lo nei tawh a. Chu a ngaihtuahna leh suangtuahna ril tak chu kum 1941 khân ‘New Order of Europe’ tiin khawvêlah a puang ta a ni. Ram a hnehchhuh apiangte chu an duh emaw, duh lo emaw tihluihnain German ṭawng a hmantîr a, a hmang duh lo apiang chu a râwng thei ang berin a nghaisa ta mai a ni.

Hitler-a leh Primier of Italy lal râwng tak dictator Benito Mossollini-a te chuan ‘Axis Power’ hmangin kum 1938-ah Austria an rûn a. Kum 1939-ah Munich Treaty (1938) palzûtin Poland leh Czechoslovakia an rûn leh a. Hitler-a’n a sipai rual (Wehrmacht) hmanga Poland leh Czechoslovakia a rûn avângin Europe-ah Indopui pahnihna a lo chhuak ta a, mihring maktaduai 85 zetin nunna an chân phah hial a nih kha. 

Indopui pahnihna hun lai khân Hitler-a leh a sa ngâwi zâwnpui ramte chuan Europe khawmualpui, Middle East, North Africa leh Soviet Union te an rûn a. Hitler-a sipaite leh Axis sipaite chuan khawvêl an tithlabâr a, mi nuai tam takin nunna an chân a, tam tak ramtuileilo an awm phah bawk a. An chet dan râpthlâkzia leh rawvazia te pawh tûn thlengin khawvêl sawifâk a tling hial a ni. 

Kum 1942-1945 chhûng khân German sipaite chu ṭangrual sipai lakah an tlâwm a. Kum 1945-a Soviet Red Army-ten Berlin an bomb lai khân Hitler-a chuan kum 16 chhûng zet a lo kawp tawh nula hmêlṭha eltiang Eva Braun-i chu nupui-ah a nei a. Ni hnih pawh a ral hma kum 1945, April ni 30 khân Red Army-hovin an rawn bei a, hmêlmate kuta thih an duh loh avângin an nupain an intihlum a, an ruang chu an mahni vêngtu sipaiten an hâl ral nghâl vek a ni.  


Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....