By: Joseph Saia
PIAN LEH MÛRNA:
Adolf Hitler-a hi Austria ram chhak lama thingtlâng khaw pakhat Braunau am Inn-ah kum 1889, April ni 20 khân a lo piang a, unau paruk zînga a pali-na a ni. Amah leh a nau Paula Hitler-i chauh hi puitling thlenga dam khawchhuak an ni a, a bâk mi dang pali chu an naupan laiin an thi vek a ni. A pian hlim aṭangin nausên hrisêl lo leh bawrhsâwm tak a ni a, pound pasarih emaw lek a ni. Nau chhartu nurse chuan rei pawh a dam a rin loh avângin a nu leh pate chuan Roman Catholic kohhran dân angin a pian aṭanga a ni hnihnaah baptisma an chantîr nghâl mai a. A lo len huna rawngbâwltu ni tûr leh mi chhuanawm tak ni tûrin Pathian hnênah an hlân tlap bawk a ni.
A pa Alois Hitler-a hi Juda mi, Leopold Frankenberger-a fapa nia sawi awm bâwk mah se, mi thiamte chuan an pawm lem lo. A pa dik tak hi chhui chhuah theih a ni lo va, mi tam tak chuan khâwl siama hnathawh ṭhîn Georg Hiedler-a fa niin an ring a, mi ṭhenkhat erawh chuan sâwn fa a nih an ring thung a ni.
A pa Alois Hitler-a (1837-1903) hi mi rethei chhûngkua aṭanga sei lian a ni a. Kum 10 mi lek a nih laiin a pami Johann Georg Hiedler-a unau Johann Nepomuk Hiedler-a hnênah pheikhawk siam a zir a. Kum thum chhûng a zir hnu chuan Vienna khawpuiah pheikhawk siamin ei a zawng ṭan ta a. Kum nga zet a thawh hnu chuan a hna chu bânsanin kum 1855 khân Austrian Customs Service hnuaiah chhiahkhawntu hna a thawk ta a, chutih lai chuan kum 18 mi chauh a la ni. Scharding khuaa kum 6 chhûng custom service hna a thawh hnu chuan a nihna kaisantîr a ni a. Tichuan, kum 1871 khân Austria sawrkâr chuan Alois Hitler-a chu an ram chhak lam, Germany ramri depa khaw pakhat Braunau an Inn-ah chhiahkhawntu hna thawk tûrin a tîr a. A thawh ṭhat êm avângin kum 1875 khân chhiahkhawntu hotu (custom inspector) a rawn ni chho va, a hnaah a hlawhtling hle a ni.
He khuaa sawrkâr hna a thawh lai hian nula hausa tak, kum 50 mi Anna Glasl-Hörer-i nên 1873-ah an innei a. Fa an neih loh avângin an ṭhian chhiahkhawntu fanu chu an fa angin an enkawl (adopt) zui ta a. An inneih aṭanga a kum thumna 1876-ah Alois-a chuan a pami Johann Georg Hiedler-a unau, Johann Nepomuk Hiedler-a tunu, tleirâwl hmêlṭha deuh mai, kum 16 mi Klara Pölzl-i chu awmpuiah a ruai a.
Pu Alois-a hi hmeichhe duh ve tak, pa rilru no leh lepchhiah tak zawng a ni phawt mai. A nupui Anna-i nên an inneih lai pawh hian Hugarian tleirâwl hmêlṭha tak kum 19 mi, Franziska ‘Fanni’ Matzelsberger-i chu a rûkin a kawp bawk a. Fanni-i chuan Alois-a hnênah an awmpui Klara-i a hnawhchhuah theih chuan an hnêna chhiahhlawh (servant) anga awm ve mai pawh pawi a tih loh thu a hrilh a. Fanni-i chu nupui atâna neih a rilrûk avângin Alois-a chuan Klara-i chu a chhuahtîr ta nge nge a.
Alois-a leh Fanni-i te boruak chu tlânghriat a lo ni ta a. An inkâra nupa tualthu a chhiat fo avângin Alois-a leh a nupui Anna-i te chu kum 1880, November-ah an inṭhen ta a. Kum thum hnuah Anna-i chu a boral ta bawk a. A nupui Anna-i thih hma aṭangin Fanni-i chu a lo ruak lo reng mai a. January ni 13, 1882-ah Fanni-i chuan fapa a hring a, a hmingah pawh a pa hming ang chiah Alois-a tih an sa a. Anna-i thih hnu rei vak lovah Alois-a leh Fanni-i te chu dân ang takin an innei ta a. An inneih aṭanga a thla hnihnaah fanu Angela-i an nei leh a. Angela-i pian hnu aṭang hian Fanni-i chuan lung nâ a nei tih an hre ta a. In chhûng khawsak rêl leh naupang pahnih enkawl chu chhûngpui nu tân phur rit tak a nih avângin an awmpui hlui Klara-i bawk chu an ko lût leh ta a.
Alois-a nên kum khat emaw lek an awm dûn hman tihah Fanni-i chu a thi leh ta mai a. Fanni-i thih hnu hian Alois Hitler-a leh Klara-i te chu an lo induhin an inhmangaih ta hle a. Amaherawhchu, laichîn hnaivai tak an la nih avângin kohhran dân anga inneih a rem lo va, kum 1885, January ni 7 khân tûnlai dânin an innei ta a. Kum 1889, April 20 khân fapa duhawm tak an nei a, a hmingah Adolf Hitler-a tiin an sa a. Hetih hun lai hi chuan an fapa Adolf Hitler-a chu German Chancellor a la ni ang a, indopui chawk chhuaktu, dictator râwng ber leh kum zabi 20-naa mi mak sarâng a la ni ang tih tu mahin an ring bîk âwm lo ve.
A ute pathum Gustav-a, Ida-a leh Otto-a te chu an naupan laiin an thi vek a. Hitler-a kum thum mi lek a nih laiin a pa chuan a hna avângin Passau, Germany-ah a nupui fanaute chu a pêmpui a. Chuta ṭang chuan a fapa Hitler-a chuan Bavarian ṭawng a rawn hre chho ṭan a. Austrian ṭawng ai pawhin Bavarian (German) ṭawng chu a thiam nal zâwk mah a, vântlâng hmaa thu a sawi pawhin he ṭawng hi a hmang tam zâwk a ni an ti.
Kum 1894-ah Alois-a chuan Linz khaw bula Leonding, Hafeld-ah a chhûngte a pêmpui a. Pu Alois-a chuan sawrkâr hna kum 40 zet a lo thawh tawh avângin kum 1895, June-ah a hna chu bânsanin a pension ta a. Tichuan, an chhûngkaw pualin sumdâwnna chhe tê an siam ta a. An chhûngkaw sumdâwnna a hlawhtlin vak loh avângin kum 1897-ah Lambach khaw lamah an pêm leh a. Chutah chuan khuaibute siamin Alois-a chuan chhûngkua a châwm a. Naupang kum 8 mi Hitler-a pawh Fischlham khaw bul lawka sawrkâr sikul Volksschule-ah sikul a kal ṭan ve ta a.
A nu Klara-i hi Kristian mi ṭha tak mai a ni a. Sakhaw inzirtîrna kawngah a fate a enkawl uluk êm avângin Hitler-a pawh a naupan deuh lai chuan naupang fel leh entawn tlâk tak niin biak in ngaina êm êm mi a ni a, inkhâwm pawh a ṭhulh ngai lo a ni. Hla sak leh rimawi lamah a tui êm êm mai a. Sakhaw rawngbâwltu puithiam nih hial a tum a. Kum 10 mi a nih meuh chuan zaipâwlah te a tel ve a. A phâk ang tâwkin biak in tihfai leh enkawl hna pawh a thawk ṭhîn bâwk. Ni tin zîng leh tlâiah a ṭawngṭai ṭhîn a. Chawlhni apiangin sual puanna a nei ziah a, Lalpa zânriah pawh pelh lovin a kîl ve ṭhîn a ni.
Hitler-a hian a naupan lai aṭangin nun a uluk êm êm mai a. Zu a in ngai lo va, mei a zu ngai bawk hêk lo. Amaherawhchu, lung in aṭanga a chhuah zânah a ṭhianten zu (beer) an khilai a. Chumi zân chuan Hitler-a pawhin ru khawpin zu a in ve a. Chu chu a zu in vawi khatna leh a tâwpna a ni nghâl bawk. Hitler-a hian thlai leh ran chungah pawh ngil a nei hle a, a upat hnu thlengin sa a ei lo va, thlahnah chauh a ei ṭhîn a ni. Tlêma a lo puitlin deuh hnu chuan lemziah te, thil cheimawi te, thu ziah leh hla phuah te pawh a rawn tui chho ta hle a. Duh tâwka lehkha chhiar a thiam hnu chuan a pa lehkhabu dah ṭhat zînga ‘Franco-Prussian War’ a chhiar fuh hlauh mai a. Chuta ṭang chuan a rilru danglamin hnam hmangaihna rilru a lo neih phah ta hial a ni.
No comments:
Post a Comment
I ngaih dân han thawh ve rawh le....