'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Friday, August 29, 2014

Ka Dawn Thin Thinlairukah


By: Lehkhabu Khawvel

Vawikhat chu ka kawmchhakpa in, "Mihring kan bo pawhin hnam nihna a bo chuang lo va, tawng kan bo erawh chuan hnam pumpui kan bo der a nia," a ti a, ka ngaihtuah vang vang a, thil dik tak leh pawimawh ber a sawi niin ka hria. Hnam nihna leh nunphung humhalh hi thil pawimawh tak mai a ni a, enganga humhalh tur nge a ni tih hriatchian hi a pawimawh leh zual. Sap thufing pakhat chuan, "Declination of literature is declination of a nation," a ti a," Ziak leh chhiar lama hmasawnlohna hi hnam hmasawnlohna bul a ni e," a tihna a ni. He thu hi ihe lova kan pawm dawn a nih chuan kan nihna leh nunphung humhawlhna tura hmanrua tha ber leh pawimawh ber chu ziak leh chhiar lama kan dinhmun tihhmasawn zel hi a ni tih a chiang. Hemi kawnga thahnem kan ngai lo a nih chuan kan hnam pumpui pawh a bo thei a ni tih kan hriat reng a tul.

Ziak leh chhiar lama kan dinhmun leh hnam dangte dinhmun kan khaikhin chuan kan dinhmun a la hniam hle a, chuvangchuan kan kepen tawh dante thlilrletin hmasawnna rahbi kan rah zel dan turte uluk leh chik taka kan ngaihtuah a pawimawh. Zoram Zofate chuan Kawlram Zofate min khum nasa hle a, a chhan sawi tur tam tak a awm. A bik takin Kawlram Zofate chuan thal sikul tihlohah chuan kan Mizo ziak leh chhiar zirna hun tha kan nei lova, chubakah kan nu leh paten ziak leh chhiar hi kan hnam damna leh hmasawnna a ni tih chiang taka an hriat loh avangin, "KA" level ka pass hi chuan an lungawi ve mai zel a, hei hi kan hmasawnlohna bul ber pakhat chu a ni. Hun a lo rei a, mahnia inhaihawngthei dinhmun kan thlen hnu pawhin kan bul tanna lungrem a lo that tawk loh avangin ziak leh chhiar lamah pawh kan tui pha tak tak thei lova, lehkhabu ngainatna pawh kan tlachham telh telh mai a ni.

Kum 2002 vel kha ni ta in ka hria. Zankhat chu ka thianpa Chhunga, Letpanchhawng mi nen Halkha nula in ah kan zuk leng a, rei vak lo kan thut hnu chuan lehkhabu hawhna (library)-ah lehkhabu hawh turin kan kal a, chu library-ah chuan Kawl naupangho pawh a dawt a dawtin an lo kal diah diah a, ka rilru te te in,"Heng Kawl naupangho hi engvanga lehkhabu chhiar ve duh tlat nge an ni le? Kan Mizo naupangte zingah hetianga lehkhabu chhiar pawh ka hmu si lo, a chhan leh vang a awm ngei ang," ka ti reuh reuh va. A chhan ni bera ka hriat chu Kawl mithiamho hian, "Literature is the chief defense of a nation", " Hman damna leh zahawmna leh hman humhalhna tha ber chu ziak leh chhiar hi a ni," tih an hmuchiang a, chuvangchuan a pui a pang, a lian a te- a chhiartheih tur lehkhabu chi hrang hrang an chhuah a, naupangte tan bik pawh carton-te, fiction-te, love story-te, novel tha tak tak te, biography ropui tak tak te leh thawnthu ngaihnawm tak tak te an ziak a, chungte chuan naupangte thinlung a khawih a, an chhungrilah phurna, tuina leh duhna chi nung a siam a, chuchuan an nun a khalhkal mai niin ka hria.

Naupangte mizia leh rilru sukthlek dan hriatchian hi thil pawimawh tak mai a ni a, naupangte chuan tui leh tui loh pawh an nei sa hran lova, an rilru khawih zawng a nih phawt hi chuan en an chak a, hmuh an chak a, hriat an chak a, an veiin an tui nghal em em mai zel a ni. Chuvangchuan ziak leh chhiar lamah pawh naupangte tuina tura,"Chi" tuh hi kan ram leh hnam hmasawnna atana kan goal lian ber a ni tur a ni.

Ziak leh chhiar pawimawhzia hria a, hmang hlawk ber chu The Union of Soviet Socialist Republic (USSR) hi a nih a rinawm. Soviet hun lai khan Engels-a, Herbert Spencer-a, Karl Marx-a, Lenin-a leh Joseph Stalin-a te chuan Charles Darwin-a theory, "Natural Selection," chu "Survival of the Fittest", Mizo chuan, " A ruh no no chhuah" tihin an develop chho va, an Communism propaganda leh ideology thehdarh nan lehkahbu tam tak an chhuah a, mitin leitheih tura an buatsaih avangin rei lo te ah chuan ramtin a fanchhuak a, kan khawvel geography leh histawri pawh a danglam nghal a, kan Kawlramah pawh Socialism a reh hnu thleng khan an lehkhabu chhiar tur a la tam ber a ni. Chu chi nung chuan vawin thleng pawh hian Pacific Asia leh East Germany lam thlengin zung a la kaih a, kum 1990-a Mikhail Glorbachev-a kaltlanga Soviet Union a keh hnu pawh khan chu chi nung chuan hna a la thawk chhunzawm zel a ni.

Chuti fakova histawri tidanglam thei thil chu keini hnam te tak te Zofate pawh hian kan hriatchian a, kan zir a, kan sengluh thiam a pawimawh hle dawn a ni.Chutih a nih si chuan enganga sengluh ve chi nge ni ta ang le! Zofaten centenary meuh kan lawm ve tawh a, ziak leh chhiar lamah pawh hma kan sawn nasa hlein ka hria. Tunah phei chuan kan mithiamten dictionary mai ni tawh lovin encyclopedia-te, wikipedia te leh wikiqoute te meuh pawh buatsaih theih an tum tawh a, hma kan sawn lo tih chi rual zawng a ni lo. Mahse pawimawh ber leh tul bera ka hriat naupangte tana lehkhabu chhiar tur kan la nei tlem lutuk hi chu pawi tak a ni. Kan faten lehkhabu an ngainat a, ziak leh chhiar lama hma an sawnna tur kan ngaihtuah tlan a pawimawh tak meuh meuh va, tanrualho a tul tak meuh meuh dawn a ni.

Nu leh pa thenkhat chuan an fate boarding sikula kaltir hi hmasawnna sang ber ni maiah an ngai a, hmasawmna chikhat zawng a ni tak meuh mai. Mahse kan hnam hmasawnna tur zawk kan ngaihtuah fo loh chuan hnam hmasawn, mite zahthlak leh entawntlak kan ni thei ngai lovang. MTC magazine-ah Mr. David-an, "A nation is best judged by the manner in which its treats its children,"tihin a ziak a," Ram leh hnam hmasawn zel dan tehna tha ber chu a chhunga cheng naupangte a enkawl dan hi a ni e," a tihna a ni. He thu hi dik kan ti a, tehna (norm) atana hmanthlak kan tih chuan he thu hmanga kan hnam dinhmun kan teh a tul tihna a ni.

Zofate society-ah chuan Kohhran leh Khawtlang tih hian min huap zo hle a, he thil pahnih hi kan hnam lungphum a nih avangin thenhran theih a ni lo. A bik takin Zofate Kohhran Pathianin mal min sawm nasa hle a, tunah chuan kohhran hming pawh hriatsen loh khawpin a tam tawh a, khawtlang lamah pawh tunhmaa kan neih ngai loh instrument chi hrang hrangte neiin hma kan sawnchho nasa hle. Kohhran leh khawtlang hi kan hnam innghahna bul a nih avangin ziak leh chhiar lama hma kan sawn theih nan kohhran leh khawtlangte hian engangin nge tan kan lak a, engnge kan buatsaihsak a, enganga hmasawnna rahbi nge rahpui zel kan tum tih erawh kan inzawhfiah theuh a tul ang.

Zofate chu Kristian za a za inchal hnam kan ni a, tlawmngaihna lamah pawh hnam dangte entawntlak khawpin kan nunphung a mawi a, Pathian thu (Theology) leh thlarau lamah pawh hmuthuk leh changsang viau inti si hian Baibul chhiar kan thlahthlam a, lehkhabu tha tak tak kan kawm peih bawk si lo, hengte hian kan dinhmun dik tak leh kan hnam hmasawn dan a hril zawk niin a lang.

Nu leh pa ten lehkhabu ngainatna kan neih si loh chuan kan faten engtin nge lehkhabu chu an ngainat theih teh lul ang ni! Chutiangbawkin kohhran leh khawtlangten library-te kan buatsaih lova, kawngte kan dap si loh chuan kan naupangte leh thalaite hian lehkha chhiar tur khawiah nge an zawn tak ang le! Kan mithiamten naupangte duh zawng leh ngainat zawng lehkhabute min chhuahsak si loh chuan kan naupangten engtin nge tui khawpa lehkha an chhiar ve theih tel lul ang ni!

Kohhran leh khawtlang tinte hian library-te neiin, kan book-room-ah te pawh a pui a pang, a te a lian-a chhiar theih tur lehkhabu chi hrang hrangte nei ve tawh ila, hmasawna rahbi tharah kan chuangkai ang a, kan Zofate darhzauna apiangah kan hnamphung zahpui lovin kengkawh zel ila, hnam hmasawn, mite zahthlak leh enkawnthlak hnam kan ni ngei ang tih hi ka thinlairuka ka dawn thin chu a ni.

Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....