'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Tuesday, May 4, 2021

RAM TLUCHHE MÊK MYANMAR

By: Tluanga Chhakchhuak


(Failed State min siamtu mipui hmêlma Rûlputara te vang a ni.)

Ram tluchhia tih hi Sâp ṭawng chuan Failed State an ti a, Myanmar ram pawh hi February ni 1 aṭanga sipaiten mipui sorkar laka thuneihna an pâwng lâk hnu aṭangin chu dinhmun chu a pan mêk a ni. Ram pakhat sorkarin a ram chhûng  thuneihna khai khâwm theihna a hloh chuan ram tluchhia dinhmun chu a ni nghâl mai.

Myanmar Sorkarna chelh tumten dân pângngaia sorkarin kalphunga a neih ṭhîn, Executive, Legislative lam hna tluang taka an thawh theih loh hnuah emaw, chu sorkar chuan khawvêl ram hrang hrang sorkar-te pawmpuina leh hriatpuina a neih loh rual rualin failed state dinhmun chu a thleng ta a ni.

A hman a piangin thuneihna neia inchhalin pâwl hrang hrang an rawn ding bawk ṭhîn a, dân leh thupêk kenkawh kawngah an hlawhchham miau tawh chuan ram tluchhia (State Collapse, State Failure) an ni tawh mai.

Chutiang ram chu han kawhhmuh tûr tam tak a awm nual mai a, Libya,  Somalia, S. Yemen, Mali, Democratic Republic of Congo, Central African Republic, Liberia, Yugoslavia, Lebanon, Afghanistan, Sudan, South Sudan ram te hi a ni. Myanmar ram hi Asia khawmualpuia Failed State awmchhun a ni dâwn ta inin a lang a. State han tih hian ram pumpui country tihna a ni mah zawk a. State kan sawi fo ṭhîn Mizoram State, Tripura State, Chin State ang sawina a ni lo tih kan chian phawt a ngai a ni.

Montevideo Convention chuan ram pakhat hian a chhûnga chêng nghet mihring te, a ram zau zawng leh ramri fel fai tak a nei tûr a ni a. Tin, ram dang sorkarte nên inlaichîn tawnna ṭha (Diplomatic relationship) a nei tûr a ni, a ti. Sipai Council sorkar hnuaiah erawh chuan chutiang kan sawi ang chi sorkar nghet tak ziarang hi a hloh tam hle mai a.

Mipuiin kan thlawp Ethnic Arms group-te chuan sipai sorkar dinglai ramluah chin chu a ni telin a rawn la dual dual zêl a, hmun tinah sorkar rorêl khawl hi a kal hlei thei ta lo va, Bank an hawng thei lo va, zirna in zawng zawng khar a ni a, damdawi in hnathawk Doctor aṭangin 4th grade thlengin Sorkar an thlawp loh avângin an kal lo va, ram chhûng inkal pawhna lam thawktu transport department hnathawkte an nawrh vângin motor, rail, lawng, thlawhtheina service a châwl vek a, sumdâwnna hmun zawng zawng bazar thlengin khâr a ni a, ram chhûng eibar zawnna hian namên lovin a tlâkhniam phah êm êm a ni.

Sipai sorkar chu International relationship chungchângah khawvêl ram tam tak hian diplomacy lamah an kawm serh mêk bawk a. Sipai Council sorkar hian UN Special envoy to Myanmar palai tak ngial pawh a ram chhûngah luhtîr a phal lo va.

Hmannia an neih zawh tâk ASEAN Summit aṭang phei chuan Myanmar ram hi ram khat sorkarin a neih ṭhîn Executive power, Legislative power zawng zawngah a ram a khai ding zo lo va, China ramin a thunun tih hriat ngawih ngawih leh China ram awpbehna hnuaia ram pakhat (Satellite state) a ang mah mah tawh zawk a ni.

Sociologist-ten an sawi fo ang a ram chhûnga remna leh muanna awmtîr thei tûra hma la thei malkhai sorkar a ni lo tih chu tûna kan boruak tawn aṭangin a hriat hle a ni. Telecommunication service zawng zawng an chhu chhe vek a, chanchin thar dik tak puan chhuahna news agencies te khâr vek a ni a, chanchinbu chhiar tûr awm lohna khawvêla awm chhun a ni.

Sorkar hian ram pum huap thuneihna a mipuite chungah a kengkawh ṭhîn tûr a ni a, English chuan hetiangin a sawifiah a ni. "A State is a central authority that can exercise a monopoly of legitimate coercion over a defined territory and its population, to keep peace and enforce the law."

Thla 3 chhûngin sipai ten tharum leh râlthuam hmangin mipuite chu awp beh a tum pawh chu a puitlin hleih theih lo va. Sorkar hnuk pawimawh tak 3 hmangin ram a awp hneh miau loh avângin tualchhûng rorêlna lamah sorkar hi a failed hrim hrim a ni. Martial law hmangin dân leh thupêk pawh chhuah ṭhîn mah se, mipuiin an zawm miau loh chuan sorkar a hawhchham tihna a ni.

Khawvêl hmuhah sipai te chu terorrist, tualthah hmang, mipuite suam ṭhîn leh tiduhdahtu an ni. Sipai Council sorkar hian ram hi a ti tluchhe mêk a, Failed state ni tûrin a ṭhan a kin tawh viau a ni. Ram buaina avângin mi tam tak hna an chân tawh a, security forces-ten ni tin hian mipui tithlabarin tualthah, mi man leh nghaisak bak hmasâwnna lam hna a thawk lo va, râl muang lova an hriat avângin mahni inlum chhuahsanin hmun him lam nia hriatah an panin an râltlân a, kawng engkimah ram a tlabal tawh avângin chhuantharte rilru nâ leh beidawng ten sipai sorkar do lêt tûrin râlthuam neih theih dân awm zawng zawng hmangin ramriah training an nei tlut tlut tawh a ni.

Sipai hel pâwl sorkar kan hrawn mêk hian Chinese technology hmangin Myanmar mipuite chu North Korea ram ang thliarkâr rilru pu a awp beh a tum nghet bur mai si a, hei lo liama Failed State ni mêk hi a awm thei dâwn êm ni?

Thla thum tling thuak thuak tawh tûr hun chhûngin ram tluchhe dinhmuna kan ding hi chu RUPUTAR sipai lal thuneihna chak huam huam Gen. Min Aung Hlaing leh a pâwlte sipai council sorkar hian mawh an phur a. Mi 800 lai nunna an chân chhan pawh hi he mite hian an thisen mawh chu an la phur ngei ang le.

Ram tluchhe mêk ni tûrin sual sipaiho tlawn lungawi a, mahni leh mahni chhûngte bil tân chauh hamṭhatna duh vânga an mahni fuihpawrh bâkah democracy tungding leh tûra Generation Z te hma lâkna tiṭhuanawp zâwnga che ṭhîn RÛLPUTARA leh a pâwlte thurualpui Kawktu /Hektu /Dalan te hi kan ngaidam thei dâwn lo vang. Ram tluchhe mêk tungding leh tûra hma la mêktu leh an nunna hlu tak ram tâna hlântu Martarte chu mipuiten zahna chibai 3 fingers salute ka pe reng che u a ni.

Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....