'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Monday, April 26, 2021

Hitler-a chanchin Part (5)

 By: Joseph Saia (Australia)


INDOPUI PAKHATNAAH:

Austria rama piang leh sei lian ni reng si khân Hitler-a hian Bavarian (German) sipaia ṭan a duh tlat a. Salzburg-a sipai camp-ah sipai ṭan tumin exam a chhâng ve a. A hrisêlna a ṭhat tâwk loh avângin kum 1914, February ni 5 khân Munich-ah a kîr leh a. Indopui pakhatna hun lai August, 1914 khân Hitler-a chu Bavarian Reserve Infantry Regiment 16-ah volunteer-in a lût ve ta hrâm a. Germany-in France leh Belgium a beih lai khân Western Front-ah Corporal nihna a chelhin Germany tân râl a do ve a. First Battle of Ypres, Battle of the Somme, Battle of Arras, Battle of Passchendaele-ah te pawh khân indo khêlmuala chanchin thawntu leh zualko hna (dispatch runner) a thawk a. Amah hi lemziah leh hla phuah lama talent nei ṭha tak a nih avângin sipai chanchinbuah pawh cartoon leh lemziah chi hrang hrang buatsaihtuah an hmang ṭhîn a, chanchinbu lamah pawh sulhnu a nei nual hman a ni. 

Hitler-a chu indonaa mi huaisen chungchuang leh mi sehhel tak a nih avângin kum 1914 khân sipai chawimawina sâng Iron Cross, Second Class a dâwng a. He chawimawina medal hi a thih ni thlengin a uniform-ah a târ zui a ni. Lieutenant Hugo Gutmann-a lungdum zâwng tak a nih avângin May ni 18, 1918-ah Black Wound Badge  a dâwng leh a. August ni 4, 1918-ah Iron Cross, First Class a dawng bâwk a, sipaia a ṭan lai hian huaisen lâwmman vawi 5 zet a dawng hman a. Chu vâng chuan ‘Iron Soldier’ tiin an ko zui ta nghe nghe a ni. 

Indopui Pakhatna kha kum 1914, July ni 28-ah a inṭan a. He indonaah hian Central Powers an tih Germany, Austria-Hungary, Bulgaria leh Turkey ramte an ṭang tlâng a, a lehlamah Ṭangrual Pâwl (Allied Powers) an tih Britain, France, Russia, America, Italy, Japan, Romania, Greece, Belgium, Serbia, Portugal, China leh Montenegro ramte an ṭang ho thung a. He indona hi a râpthlâk hle a. Chu vâng chuan mi tam tak chuan Indopui Pakhatna ti lovin Indona Ropui (Great War), ‘The World War’, ‘The War of the Nations’, ‘War to End All Wars’ tihtein an ko hial a ni. 

He Indona Ropuiah hian thi leh hliam an tam hle a, ramtuileilo leh taksa hmêlhem mi nuai tam tak an awm bawk a ni. Mi thiamte chhût dân chuan indona avângin sipai maktaduai 9, civil 13 chuang an thi a, hripui leh rilṭâm vânga thi maktaduai 20 vêl an awm bawk. Sipai leh civil mi maktaduai 25 vêlin hliampui an tuar a, maktaduai 8 chin hriat lovin an awm bawk a. He indona hian kum 4 chhûng zet a awh a, khawvêl tuipui zawng zawng leh khawmualpui zawng zawng he indona hian a hrût chhuak vek tih theih a ni. India ram hmârchhak, Mizoram aṭangin Mizo Labour Corp tlangvâl 21,000 lai France ramah German râl tawn tûrin an kal ve a, chûng zînga mi 71 lai chuan an nunna hlu tak an chân nghe nghe a ni.

Hitler-a pawh October 1916-a Somme indonaah khân bomb puakin a mâl vei lam a hliam hlauh va, thla hnih zet chu Beelitz damdawi inah a mu lût a. A mit lam chian lohna avângin khaw hmu thei lovin a awm lâwk a. October ni 15, 1918-ah Pasewalk damdawi ina dah luh a ni leh a. Chutih lai tak chuan ṭangrual sipaite lakah German sipaite an tlâwm tih thawm a hria a. Chu chuan a rilru a hliam a, German sipaite zîngah leh ram chhûngah phatsantu an awm ngei a nih a ring a. A bîk takin ram chhûnga Socialist-ho te, Communist-ho te, Juda-ho leh Maxist-ho chu Germany sipaite tukkhum lam aṭanga chhutu leh an hnungzâng vittu niin a puh nghet tlat a. Indopuia German a tlâwm aṭang khân hêngho chungah hian rinhlehna lian tak a nei ṭan ta a ni.  

Hitler-a’n Juda-ho a huat chhan leh a huat ṭan dân a chûng lamah tlêm azâwng kan sawi tawh a. Hitler-a’n Juda-ho a huat chhan nia chhui mite sawi dân tlêm lo târ lang leh ila. Khatia Indopui pakhatna a lo chhuah khân German pasalṭha rualte chuan an in leh lo kalsanin indona khêlmualah an feh chhuak hum hum a. Chutia ram leh hnam hmanngaihna avânga an rammut lai chuan in lama an nupuite chu Juda-hovin sum pai nêna tlawn lungawiin an lo rîm a. An pasalte chu beisei tûr awm tawh lo leh hmêlma kuta thi zo ta ni tein an sawi a. A ṭhen chuan chu chu tak tak emaw tiin an thusawi chu an ring hial a. Chutiang kârah chuan hmeichhe tam takin an pasalte chu an lo uiresan a. Hmeichhia lepchhiah leh sihhnip deuh phei chu Juda-ho lakah khân an inphalrai nasa hle a. Tin, German nula hmêlṭha tak takte pawh hna thawh tûr an neih loh avâng leh ei bar zawnna a lo harsat tâk avângin nawhchizuarah an lo chang zo ta a. Berlin khawpui chu Red Light khawpui tih tûr khawpin nawhchizawrhna hmunpui a lo ni ta bawk a. Hetiang thil tenawm takte avâng hian Hitler-a chu a thin a rim lehzual a, Juda-ho chu huat tak têin a haw ta êm êm mai a ni. 


Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....